1. Ægir sækir heim æsi.
Einn maðr er nefndr Ægir eða Hlér. Hann bjó í eyju þeiri, er nú er kölluð Hlésey. Hann var mjök fjölkunnigr. Hann gerði ferð sína til Ásgarðs, en æsir vissu fyrir ferð hans, ok var honum fagnat vel ok þó margir hlutir gervir með sjónhverfingum. Ok um kveldit, er drekka skyldi, þá lét Óðinn bera inn í höllina sverð ok váru svá björt, at þar af lýsti, ok var ekki haft ljós annat, meðan við drykkju var setit.
Þá gengu æsir at gildi sínu, ok settust í hásæti tólf æsir, þeir er dómendr skyldu vera ok svá váru nefndir: Þórr, Njörðr, Freyr, Týr, Heimdallr, Bragi, Víðarr, Váli, Ullr, Hænir, Forseti, Loki. Slíkt sama ásynjur: Frigg, Freyja, Gefjun, Iðunn, Gerðr, Sigyn, Fulla, Nanna. Ægi þótti göfugligt þar um at sjást. Veggþili öll váru þar tjölduð með fögrum skjöldum. Þar var ok áfenginn mjöðr ok mjök drukkit. Næsti maðr Ægi sat Bragi, ok áttust þeir vit drykkju ok orðaskipti. Sagði Bragi Ægi frá mörgum tíðendum, þeim er æsir höfðu átt.
2. Þjazi jötunn rænti Iðunni.
Hann hóf þar frásögn, at þrír æsir fóru heiman, Óðinn ok Loki ok Hænir, ok fóru um fjöll ok eyðimerkr, ok var illt til matar. En er þeir koma ofan í dal nakkvarn, sjá þeir öxnaflokk ok taka einn uxann ok snúa til seyðis. En er þeir hyggja, at soðit mun vera, raufa þeir seyðinn, ok var ekki soðit. Ok í annat sinn, er þeir raufa seyðinn, þá er stund var liðin, ok var ekki soðit. Mæla þeir þá sín á milli, hverju þetta mun gegna.
Þá heyra þeir mál í eikina upp yfir sik, at sá, er þar sat, kvaðst ráða því, er eigi soðnaði á seyðinum. Þeir litu til, ok sat þar örn ok eigi lítill.
Þá mælti örninn: “Vilið þér gefa mér fylli mína af uxanum, þá mun soðna á seyðinum.”
Þeir játa því. Þá lætr hann sígast ór trénu ok sezt á seyðinn ok leggr upp þegar it fyrsta lær uxans tvau ok báða bóguna.
Þá varð Loki reiðr ok greip upp mikla stöng ok reiðir af öllu afli ok rekr á kroppinn erninum. Örninn bregzt við höggit ok flýgr upp. Þá var föst stöngin við bak arnarins, en hendr Loka við annan enda stangarinnar. Örninn flýgr hátt svá, at fætr Loka taka niðr grjót ok urðir ok viðu, en hendr hans, hyggr hann, at slitna munu ór öxlum. Hann kallar ok biðr allþarfliga örninn friðar. En hann segir, at Loki skal aldri lauss verða, nema hann veiti honum svardaga at koma Iðunni út of Ásgarð með epli sín, en Loki vill þat. Verðr hann þá lauss ok ferr til lagsmanna sinna, ok er eigi at sinni sögð fleiri tíðendi um þeira ferð, áðr þeir koma heim.
En at ákveðinni stundu teygir Loki Iðunni út um Ásgarð í skóg nökkurn ok segir, at hann hefir fundit epli þau, er henni munu gripir í þykkja, ok bað, at hon skal hafa með sér sín epli ok bera saman ok hin. Þá kemr þar Þjazi jötunn í arnarham ok tekr Iðunni ok flýgr braut með ok í Þrymheim til bús síns.
3. Loki náði Iðunni ok dráp Þjaza.
En æsir urðu illa við hvarf Iðunnar, ok gerðust þeir brátt hárir ok gamlir. Þá áttu þeir æsir þing, ok spyrr hverr annan, hvat síðast vissi til Iðunnar, en þat var sét síðast, at hon gekk út ór Ásgarði með Loka. Þá var Loki tekinn ok færðr á þingit, ok var honum heitit bana eða píslum. En er hann varð hræddr, þá kvaðst hann mundu sækja eftir Iðunni í Jötunheima, ef Freyja vill ljá honum valshams, er hon á.
Ok er hann fær valshaminn, flýgr hann norðr í Jötunheima ok kemr einn dag til Þjaza jötuns. Var hann róinn á sæ, en Iðunn var ein heima. Brá Loki henni í hnotarlíki ok hafði í klóm sér ok flýgr sem mest. En er Þjazi kom heim ok saknar Iðunnar, tekr hann arnarharminn ok flýgr eftir Loka, ok dró arnsúg í flugnum. En er æsirnir sá, er valrinn flaug með hnotina ok hvar örninn flaug, þá gengu þeir út undir Ásgarð ok báru þannig byrðar af lokarspánum. Ok þá er valrinn flaug inn of borgina, lét hann fallast niðr við borgarvegginn. Þá slógu æsirnir eldi í lokarspánuna, en örninn mátti eigi stöðva sik, er hann missti valsins. Laust þá eldinum í fiðri arnarins, ok tók þá af fluginn. Þá váru æsirnir nær ok drápu Þjaza jötun fyrir innan ásgrindr, ok er þat víg allfrægt.
En Skaði dóttir Þjaza jötuns, tók hjálm ok brynju ok öll hervápn ok ferr til Ásgarðs at hefna föður síns. En æsir buðu henni sætt ok yfirbætr ok it fyrsta, at hon skal kjósa sér mann af ásum ok kjósa at fótum ok sjá ekki fleira af.
Þá sá hon eins manns fætr forkunnarfagra ok mælti: “Þenna kýs ek. Fátt mun ljótt á Baldri.”
En þat var Njörðr ór Nóatúnum.
Þat hafði hon ok í sættargerð sinni, at æsir skyldu þat gera, er hon hugði, at þeir skyldu eigi mega, at hlægja hana. Þá gerði Loki þat, at hann batt um skegg geitar nökkurrar ok öðrum enda um hreðjar sér, ok létu þau ýmsi eftir ok skrækði hvárt tveggja hátt. Þá lét Loki fallast í kné Skaða, ok þá hló hon. Var þá ger sætt af ásanna hendi við hana.
4. Af ætt Þjaza.
Svá er sagt, at Óðinn gerði þat til yfirbóta við Skaða, at hann tók augu Þjaza ok kastaði upp á himin ok gerði af stjörnur tvær.
Þá mælti Ægir: “Mikill þykkir mér Þjazi fyrir sér hafa verit, eða hvers kyns var hann?”
Bragi svarar: “Ölvaldi hét faðir hans, ok merki munu þér at þykkja, ef ek segi þér frá honum. Hann var mjök gullauðigr. En er hann dó ok synir hans skyldu skipta arfi, þá höfðu þeir mæling á gullinu, er þeir skiptu, at hverr skyldi taka munnfylli sína ok allir jafnmargar. Einn þeira var Þjazi annarr Iði, þriði Gangr. En þat höfum vér orðtak nú með oss at kalla gullit munntal þessa jötna, en vér felum í rúnum eða í skáldskap svá, at vér köllum þat mál eða orð eða tal þessa jötna.”
Þá mælti Ægir: “Þat þykkir mér vel fólgit í rúnum.”
5. Upphaf Suttungamjaðar.
Ok enn mælti Ægir: “Hvaðan af hefir hafizt sú íþrótt, er þér kallið skáldskap?”
Bragi svarar: “Þat váru upphöf til þess, at goðin höfðu ósætt við þat fólk, er Vanir heita. En þeir lögðu með sér friðstefnu ok settu grið á þá lund, at þeir gengu hvárirtveggju til eins kers ok spýttu í hráka sínum. En at skilnaði þá tóku goðin ok vildu eigi láta týnast þat griðamark ok sköpuðu þar ór mann. Sá heitir Kvasir. Hann er svá vitr, at engi spyrr hann þeira hluta, er eigi kann hann órlausn.
Hann fór víða um heim at kenna mönnum fræði, ok þá er hann kom at heimboði til dverga nökkurra, Fjalars ok Galars, þá kölluðu þeir hann með sér á einmæli ok drápu hann, létu renna blóð hans í tvau ker ok einn ketil, ok heitir sá Óðrerir, en kerin heita Són ok Boðn. Þeir blendu hunangi við blóðit, ok varð þar af mjöðr sá, er hverr, er af drekkr, verðr skáld eða fræðamaðr. Dvergarnir sögðu ásum, at Kvasir hefði kafnat í mannviti, fyrir því at engi var þar svá fróðr, at spyrja kynni hann fróðleiks.
Þá buðu þessir dvergar til sín jötni þeim, er Gillingr heitir, ok konu hans. Þá buðu dvergarnir Gillingi at róa á sæ með sér. En er þeir fóru fyrir land fram, reru dvergarnir á boða ok hvelfðu skipinu. Gillingr var ósyndr, ok týndist hann, en dvergarnir réttu skip sitt ok reru til lands. Þeir sögðu konu hans þenna atburð, en hon kunni illa ok grét hátt. Þá spurði Fjalarr hana, ef henni myndi hugléttara, ef hon sæi út á sæinn, þar er hann hafði týnzt, en hon vildi þat. Þá mælti hann við Galar, bróður sinn, at hann skal fara upp yfir dyrrnar, er hon gengi út, ok láta kvernstein falla í höfuð henni, ok talði sér leiðast óp hennar. Ok svá gerði hann.
Þá er þetta spurði Suttungr jötunn, sonr Gillings, ferr hann til ok tók dvergana ok flytr á sæ út ok setr þá í flæðarsker. Þeir biðja Suttung sér lífsgriða ok bjóða honum til sættar í fóðurgjald mjöðinn dýra, ok þat verðr at sætt með þeim. Flytr Suttungr mjöðinn heim ok hirðir, þar sem heita Hnitbjörg, setr þar til gæzlu dóttur sína, Gunnlöðu. Af þessu köllum vér skáldskap Kvasis blóð eða dvergadrekku eða fylli eða nökkurs konar lög Óðreris eða Boðnar eða Sónar eða farskost dverga, fyrir því at sá mjöðr flutti þeim fjörlausn ór skerinu, eða Suttungamjöð eða Hnitbjargalögr.”
Þá mælti Ægir: “Myrkt þykkir mér þat mælt at kalla skáldskap með þessum heitum. En hvernig kómuzt þér æsir at Suttungamiði?”
6. Hversu Óðinn komst at miðinum.
Bragi svarar: “Sjá saga er til þess, at Óðinn fór heiman ok kom þar, er þrælar níu slógu hey. Hann spyrr, ef þeir vili, at hann brýni ljá þeira. Þeir játa því. Þá tekr hann hein af belti sér ok brýndi ljána, en þeim þótti bíta ljárnir miklu betr ok föluðu heinina, en hann mat svá, at sá, er kaupa vildi, skyldi gefa við hóf. En allir kváðust vilja ok báðu hann sér selja, en hann kastaði heininni í loft upp. En er allir vildu henda, þá skiptust þeir svá við, at hverr brá ljánum á háls öðrum.
Óðinn sótti til náttstaðar til jötuns þess, er Baugi hét, bróðir Suttungs. Baugi kallaði illt fjárhald sitt ok sagði, at þrælar hans níu höfðu drepizt, en talðist eigi vita sér ván verkmanna. En Óðinn nefndist fyrir honum Bölverkr. Hann bauð at taka upp níu manna verk fyrir Bauga, en mælti sér til kaups einn drykk af Suttungamiði. Baugi kvaðst einskis ráð eiga at miðinum, sagði, at Suttungr vildi einn hafa, en fara kveðst hann mundu með Bölverki, ok freista, ef þeir fengi mjöðinn.
Bölverkr vann um sumarit níu manna verk fyrir Bauga, en at vetri beiddi hann Bauga leigu sínnar. Þá fara þeir báðir til Suttungs. Baugi segir Suttungi, bróður sínum, kaup þeira Bölverks, en Suttungr synjar þverliga hvers dropa af miðinum. Þá mælti Bölverkr til Bauga, at þeir skyldu freista véla nökkurra, ef þeir megi ná miðinum, en Baugi lætr þat vel vera. Þá dregr Bölverkr fram nafar þann, er Rati heitir, ok mælti, at Baugi skal bora bjargit, ef nafarrinn bítr. Hann gerir svá. Þá segir Baugi, at gegnum er borat bjargit, en Bölverkr blæss í nafarsraufina, ok hrjóta spænirnir upp í móti honum. Þá fann hann, at Baugi vildi svíkja hann, ok bað bora gegnum bjargit. Baugi boraði enn, en er Bölverkr blés annat sinn, þá fuku inn spænirnir. Þá brást Bölverkr í ormslíki ok skreið inn í nafarsraufina, en Baugi stakk eftir honum nafrinum ok missti hans.
Fór Bölverkr þar til, sem Gunnlöð var, ok lá hjá henni þrjár nætr, ok þá lofaði hon honum at drekka af miðinum þrjá drykki. Í inum fyrsta drykk drakk hann allt ór Óðreri, en í öðrum ór Boðn, í inum þriðja ór Són, ok hafði hann þá allan mjöðinn. Þá brást hann í arnarham ok flaug sem ákafast.
En er Suttungr sá flug arnarins, tók hann sér arnarham ok flaug eftir honum. En er æsir sá, hvar Óðinn flaug, þá settu þeir út í garðinn ker sín, en er Óðinn kom inn of Ásgarð, þá spýtti hann upp miðinum í kerin, en honum var þá svá nær komit, at Suttungr myndi ná honum, at hann sendi aftr suman mjöðinn, ok var þess ekki gætt. Hafði þat hverr, er vildi, ok köllum vér þat skáldfífla hlut. En Suttungamjöð gaf Óðinn ásunum ok þeim mönnum, er yrkja kunnu. Því köllum vér skáldskapinn feng Óðins ok fund ok drykk hans ok gjöf hans ok drykk ásanna.”
7. Einkenni skáldskapar.
Þá mælti Ægir: “Hversu á marga lund breytið þér orðtökum skáldskapar, eða hversu mörg eru kyn skáldskaparins?”
Þá mælti Bragi; “Tvenn eru kyn, þau er greina skáldskap allan.”
Ægir spyrr: “Hver tvenn?”
Bragi segir: “Mál ok hættir.”
“Hvert máltak er haft til skáldskapar?”
“Þrenn er grein skáldskaparmáls.”
“Hver?”
“Svá at nefna hvern hlut, sem heitir. Önnur grein er sú, er heitir fornöfn. In þriðja málsgrein er sú, er kölluð er kenning, ok er sú grein svá sett, at vér köllum Óðin eða Þór eða Tý eða einhvern af ásum eða álfum, ok hvern þeira, er ek nefni til, þá tek ek með heiti af eign annars ássins eða get ek hans verka nökkurra. Þá eignast hann nafnit, en eigi hinn, er nefndr var. Svá sem vér köllum sig-Tý eða hanga-Tý eða farma-Týr, þat er þá Óðins heiti, ok köllum vér þat kennt heiti, svá ok at kalla reiðar-Tý.”
8. Orðum beint til ungra skálda.
En þetta er nú at segja ungum skáldum, þeim er girnast at nema mál skáldskapar ok heyja sér orðfjölða með fornum heitum eða girnast þeir at kunna skilja þat, er hulit er kveðit, þá skili hann þessa bók til fróðleiks ok skemmtunar. En ekki er at gleyma eða ósanna svá þessar frásagnir at taka ór skáldskapinum fornar kenningar, þær er höfuðskáld hafa sér líka látit. En eigi skulu kristnir menn trúa á heiðin goð ok eigi á sannyndi þessa sagna annan veg en svá sem hér finnst í upphafi bókar.
9. Óðinsheiti ok Óðinskenningar.
Nú skal láta heyra dæmin, hvernig höfuðskáldin hafa látit sér sóma at yrkja eftir þessum heitum ok kenningum, svá sem segir Arnórr jarlaskáld, at Óðinn heiti Alföðr:
1.
Nú hykk slíðrhugaðs segja,
síð léttir mér stríða,
þýtr Alföður, ýtum
jarls kostu, brim hrosta.
Hér kallar hann ok skáldskapinn hrostabrim Alföður. Hávarðr halti kvað svá:
2.
Nú er jódraugum ægis
arnar flaug of hauga;
hygg ek, at heimboð þiggi
Hangagoðs af vangi.
Svá kvað Víga-Glúmr:
3.
Lattisk herr með höttu
Hangatýs at ganga,
þóttit þeim at hætta
þekkiligt, fyrir brekku.
Svá kvað Refr:
4.
Oft kom, jarðar leiftra
er Baldr hniginn skaldi,
hollr at helgu fulli
Hrafnásar mér, stafna.
Svá kvað Eyvindr skáldaspillir:
5.
Ok Sigurð
hinn er svönum veitti
hróka bjór
Haddingja vals
Farmatýs,
fjörvi næmðu
jarðráðendr
á Öglói.
Svá kvað Glúmr Geirason:
6.
Þar var, þrafna byrjar
þeim stýrðu goð Beima
sjalfr í sæki-alfi
Sigtýr Atals dýra.
Svá kvað Eyvindr enn:
7.
Göndul ok Skögul
sendi Gautatýr
at kjósa of konunga,
hverr Yngva ættar
skyldi með Óðni fara
ok í Valhöllu vera.
Svá kvað Úlfr Uggason:
8.
Ríðr at vilgi víðu
víðfrægr, en mér líða,
Hroftatýr, of hváfta
hróðrmál, sonar báli.
Svá kvað Þjóðólfr inn hvinverski:
9.
Valr lá þar á sandi,
vitinn inum eineygja
Friggjar faðmbyggvi,
fögnuðum dáð slíkri.
Þat kvað Hallfreðr:
10.
Sannyrðum spenr sverða
snarr þiggjandi viggjar
barrhaddaða byrjar
biðkván und sik Þriðja.
Hér er þess dæmi, at jörð er kölluð kona Óðins í skáldskap. Svá er hér sagt, at Eyvindr kvað:
11.
Hermóðr ok Bragi,
kvað Hroftatýr,
gangið í gögn grami,
því at konungr ferr,
sá er kappi þykkir,
til hallar hinig.
Svá kvað Kormákr:
12.
Eykr með ennidúki
jarðhljótr día fjarðar
breyti, hún sá er, beinan,
bindr. Seið Yggr til Rindar.
Svá kvað Steinþórr:
13.
Forngörvan á ek firnum
farms Gunnlaðar arma
horna fors at hrósa
hlítstyggs ok þó lítinn.
Svá kvað Úlfr Uggason:
14.
Þar hykk sigrunni svinnum
sylgs valkyrjur fylgja
heilags tafns ok hrafna.
Hlaut innan svá minnum.
Svá kvað Egill Skalla-Grímsson:
15.
Blætk eigi af því
bróður Vílis,
goðjaðar,
at ek gjarn séa;
þó hefr Míms vinr
mér of fengit
bölva bætr,
er it betra telk.
16.
Gafumk íþrótt
ulfs of bági,
vígi vanr,
vammi firrða.
Hér er hann kallaðr goðjaðarr ok Míms vinr ok úlfs bági. Svá kvað Refr:
17.
Þér eigu vér veigar,
Valgautr, salar brautar,
Fals, hrannvala fannar,
framr, valdi tamr, gjalda.
Svá kvað Einarr skálaglamm:
18.
Hljóta mun ek, né hlítir,
Hertýs, of þat frýju,
fyrir örþeysi at ausa
austr víngnóðar flausta.
Svá kvað Úlfr Uggason:
19.
Kostigr ríðr at kesti,
kynfróðs, þeim er goð hlóðu,
Hrafnfreistaðar, hesti
Heimdallr, at mög fallinn.
Svá er sagt í Eiríksmálum:
20.
Hvat er þat drauma, kvað Óðinn,
ek hugðumk fyrir dag rísa,
Valhöll ryðja
fyrir vegnu fólki,
vekða ek Einherja,
bæða ek upp rísa,
bekki at strá,
bjórker leyðra,
valkyrjur vín bera,
sem vísi kæmi.
Þat kvað Kormákr:
21.
Algildan bið ek aldar
allvald of mér halda
ýs bifvangi Yngva
ungr. Fór Hroftr með Gungni.
Þat kvað Þórálfr:
22.
Sagði hitt, er hugði,
Hliðskjalfar gramr sjalfum,
hlífar-styggs þar er höggnir
Háreks liðar váru.
Svá kvað Eyvindr:
23.
Hinn, er Surts
ór sökkdölum
farmögnuðr
fljúgandi bar.
Svá kvað Bragi:
24.
Þat erumk sýnt, at snimma
sonr Aldaföðrs vildi
afls við úri þafðan
jarðar reist of freista.
Svá kvað Einarr:
25.
Því at fjölkostigr flestu
flestr ræðr við son Bestlu,
tekit hefk morðs til mærðar,
mæringr en þú færa.
Svá kvað Þorvaldr blönduskáld:
26.
Nú hef ek margt
í miði greipat
burar Bors,
Búra arfa.
10. Skáldskaparkenningar.
Hér skal heyra, hvé skáldin hafa kennt skáldskapinn eftir þessum heitum, er áðr eru rituð, svá sem er at kalla Kvasis dreyra ok dverga skip, dverga mjöð, jötna mjöð, Suttunga mjöð, Óðins mjöð, ása mjöð, föðurgjöld jötna, lögr Óðreris ok Boðnar ok Sónar ok fyllr, lögr Hnitbjarga, fengr ok fundr ok farmr ok gjöf Óðins, svá sem hér er kveðit, er orti Einarr skálaglamm:
27.
Hugstóran bið ek heyra,
heyr, jarl, Kvasis dreyra,
foldar vörð á fyrða
fjarðleggjar brim dreggjar.
Ok sem kvað Einarr enn skálaglamm:
28.
Ullar gengr of alla
asksögn þess, er hvöt magnar
byrgis böðvar sorgar,
bergs geymi-lá dverga.
Svá sem kvað Ormr Steinþórsson:
29.
At væri borit bjórs
bríkar ok mitt lík,
rekkar nemi dauðs drykk
Dvalins, í einn sal.
Ok sem Refr kvað:
30.
Grjót-aldar ték gildi
geðreinar Þórsteini;
berg-Mæra glymr bára,
bið ek lýða kyn hlýða.
Svá sem kvað Egill:
31.
Buðumk hilmir löð,
þar á ek hróðrs of kvöð,
bar ek Óðins mjöð
á Engla bjöð.
Ok sem kvað Glúmr Geirason:
32.
Hlýði, hafta beiðis
hefk, mildingar, gildi;
því biðjum vér þagnar,
þegna tjón at fregnum.
Ok sem kvað Eyvindr:
33.
Vilja ek hljóð
at Hárs líði,
meðan Gillings
gjöldum yppik,
meðan hans ætt
í hverlegi
galgafarms
til goða teljum.
Svá sem Einarr kvað skálaglamm:
34.
Eisar vágr fyr vísa,
verk Rögnis mér hagna,
þýtr Óðreris alda,
aldrhafs, við fles galdra.
Ok enn sem hann kvað:
35.
Nú er þats Boðnar bára,
berg-Saxa, tér vaxa,
gervi í höll ok hlýði
hljóð fley jöfurs þjóðir.
Ok sem kvað Eilífr Guðrúnarson:
36.
Verðið ér, alls orða
oss grær of kon mæran
á sefreinu Sónar
sáð, vingjöfum ráða.
Svá sem kvað Völu-Steinn:
37.
Heyr Míms vinar mína,
mér er fundr gefinn Þundar,
við góma sker glymja
glaumbergs, Egill, strauma.
Svá kvað Ormr Steinþórsson:
38.
Seggir þurfut ala ugg,
engu sný ek í Viðurs feng
háði, kunnum hróðrsmíð
haga, of mínn brag.
Svá kvað Úlfr Uggason:
39.
Haldrgegnis ték Hildar
hugreifum Áleifi,
hann vil ek at gjöf Grímnis,
geðfjarðar lá, kveðja.
Skáldskapr er kallaðr sjár eða lögr dverganna, fyrir því at Kvasis blóð var lögr í Óðreri, áðr mjöðrinn væri gerr, ok þar gerðist hann í katlinum, ok er hann kallaðr fyrir því hverlögr Óðins, svá sem kvað Eyvindr ok fyrr var ritat:
40.
Meðan hans ætt
í hverlegi
galgafarms
til goða teljum.
Enn er kallaðr skáldskaprinn far eða líð dverganna. Líð heitir öl, ok líð heitir skip. Svá er tekit til dæma, at skáldskapr er nú kallaðr fyrir því skip dverga, svá sem hér segir:
41.
Bæði á ek til brúðar
bergjarls ok skip dverga
sollinn vind at senda
seinfyrnd götu eina.
11. Þórskenningar.
Hvernig skal kenna Þór? Svá, at kalla hann son Óðins ok Jarðar, faðir Magna ok Móða ok Þrúðar, verr Sifjar, stjúpfaðir Ullar, stýrandi ok eigandi Mjöllnis ok megingjarða, Bilskirrnis, verjandi Ásgarðs, Miðgarðs, dólgr ok bani jötna ok trollkvinna, vegandi Hrungnis, Geirröðar, Þrívalda, dróttinn Þjálfa ok Rösku, dólgr Miðgarðsorms, fóstri Vingnis ok Hlóru. Svá kvað Bragi skáld:
42.
Vaðr lá Viðris arfa
vilgi slakr, er rakðisk,
á Eynæfis öndri,
Jörmungandr at sandi.
Svá kvað Ölvir hnúfa:
43.
Æstisk allra landa
umbgjörð ok sonr Jarðar.
Svá kvað Eilífr:
44.
Vreiðr stóð Vrösku bróðir,
vá gagn faðir Magna;
skelfra Þórs né Þjalfa
þróttar steinn við ótta.
Ok sem kvað Eysteinn Valdason:
45.
Leit á brattrar brautar
baug hvassligum augum,
æstisk áðr at flausti
öggs búð, faðir Þrúðar.
Enn kvað Eysteinn:
46.
Sín bjó Sifjar rúni
snarla fram með karli,
hornstraum getum Hrímnis
hræra, veiðarfæri.
Ok enn kvað hann:
47.
Svá brá viðr, at, sýjur,
seiðr, renndu fram breiðar,
jarðar, út af borði
Ulls mágs hnefar skullu.
Svá kvað Bragi:
48.
Hamri fórsk í hægri
hönd, þá er allra landa,
ægir öflugbarða,
endiseiðs of kenndi.
Svá kvað Gamli:
49.
Þá er gramr, hinn er svik samðit,
snart Bilskirrnis hjarta,
grundar fisk með grandi
gljúfrskeljungs nam rjúfa.
Svá kvað Þorbjörn dísarskáld:
50.
Þórr hefir Yggs með árum
Ásgarð af þrek varðan.
Svá kvað Bragi:
51.
Ok borðróins barða
brautar hringr inn ljóti
á haussprengi Hrungnis
harðgeðr neðan starði.
Enn kvað Bragi:
52.
Vel hafið yðrum eykjum
aftr, Þrívalda, haldit
simbli sumbls of mærum,
sundrkljúfr níu höfða.
Svá kvað Eilífr:
53.
Þröngvir gein við þungum
þangs rauðbita tangar
kveldrunninna kvinna
kunnleggs alinmunni.
Svá kvað Úlfr Uggason:
54.
Þjokkvöxnum kvaðsk þykkja
þikling firinmikla
hafra njóts at höfgum
hætting megindrætti.
Ok enn þetta:
55.
Fullöflugr lét fellir
fjall-Gauts hnefa skjalla,
rammt mein var þat, reyni
reyrar leggs við eyra.
(56.)
Víðgymnir laust Vimrar
vaðs af fránum naðri
hlusta grunn við hrönnum.
Hlaut innan svá minnum.
Hér er hann kallaðr jötunn Vimrar vaðs. Á heitir Vimur, er Þórr óð, þá er hann sótti til Geirröðargarða. Ok svá kvað Vetrliði skáld:
57.
Leggi brauzt þú Leiknar,
lamðir Þrívalda,
steypðir Starkeði,
stéttu of Gjalp dauða.
Ok svá kvað Þorbjörn dísarskáld:
58.
Ball í Keilu kolli,
Kjallandi brauzt þú alla,
áðr draptu Lút ok Leiða,
léztu dreyra Búseyru;
heftir þú Hengjankjöftu,
Hyrrokkin dó fyrri;
þó var snemr in sáma
Svívör numin lífi.
12. Baldrskenningar.
Hvernig skal kenna Baldr? Svá, at kalla hann son Óðins ok Friggjar, ver Nönnu, faðir Forseta, eigandi Hringhorna ok Draupnis, dólgr Haðar, Heljar sinni, Gráta-goð. Úlfr Uggason hefir kveðit eftir sögu Baldrs langt skeið í Húsdrápu, ok ritat er áðr dæmi til þess, er Baldr er svá kenndr.
13. Njarðarkenningar.
Hvernig skal kenna Njörd? Svá, at kalla hann Vanaguð eða Vananið eða Van ok föður Freys ok Freyju, fégjafa guð. Svá segir Þórðr Sjáreksson:
59.
Varð sjalf suna,
nama snotr una,
Kjalarr of tamði,
kváðut Hamði,
Goðrún bani,
goðbrúðr Vani,
heldr vel mara,
hjörleik spara.
Hér er þess getit, er Skaði gekk frá Nirði, sem fyrr er ritat.
14. Freyskenningar.
Hvernig skal kenna Frey? Svá, at kalla hann son Njarðar, bróður Freyju ok enn Vanaguð ok Vananið ok Vanr ok árguð ok fégjafa. Svá kvað Egill Skalla-Grímsson:
60.
Því at Grjótbjörn
of gæddan hefir
Freyr ok Njörðr
at féarafli.
Freyr er kallaðr Belja dólgr, svá sem kvað Eyvindr skáldaspillir:
61.
Þá er útröst
jarla bági
Belja dolgs
byggja vildi.
Hann er eigandi Skíðblaðnis ok galtar þess, er Gullinbursti heitir, svá sem hér er sagt:
62.
Ívalda synir
gengu í árdaga
Skíðblaðni at skapa,
skipa bazt,
skírum Frey,
nýtum Njarðar bur.
Svá segir Úlfr Uggason:
63.
Ríðr á börg til borgar
böðfróðr sonar Óðins
Freyr ok folkum stýrir
fyrstr inum gulli byrsta.
Hann heitir ok Slíðrugtanni.
15. Heimdallarkenningar.
Hvernig skal Heimdall kenna? Svá, at kalla hann son níu mæðra eða vörð goða, svá sem fyrr er ritat, eða hvíta ás, Loka dólg mensækir Freyju. Heimdallar höfuð heitir sverð. Svá er sagt, at hann var lostinn mannshöfði í gegnum. Um þat er kveðit í Heimdallar galdri, ok er síðan kallat höfuð mjötuðr Heimdallar. Sverð heitir manns mjötuðr. Heimdallr er eigandi Gulltopps. Hann er ok tilsækir Vágaskers ok Singasteins. Þá deilði hann við Loka um Brísingamen. Hann heitir ok Vindlér. Úlfr Uggason kvað í Húsdrápu langa stund eftir þeiri frásögu, ok er þess þar getit, at þeir váru í selalíkjum. Hann er ok sonr Óðins.
16. Týskenningar.
Hvernig skal kenna Tý? Svá, at kalla hann einhenda ás ok úlfs fóstra, víga guð, son Óðins.
17. Bragakenningar.
Hvernig skal kenna Braga? Svá, at kalla hann Iðunnar ver, frumsmið bragar ok inn síðskeggja ás – af hans nafni er sá kallaðr skeggbragi, er mikit skegg hefir – ok sonr Óðins.
18. Víðarskenningar.
Hvernig skal kenna Víðar? Hann má kalla inn þögla ás, eiganda járnskós, dólg ok bana Fenrisúlfs, hefniás goðanna, byggviás föðurtófta ok son Óðins, bróður ásanna.
19. Válakenningar.
Hvernig skal kenna Vála? Svá, at kalla hann son Óðins ok Rindar, stjúpson Friggjar, bróður ásanna, hefniás Baldrs, dólg Haðar ok bana hans, byggvanda föðurtófta.
20. Haðarkenningar.
Hvernig skal kenna Höð? Svá, at kalla hann blinda ás, Baldrs bana, skjótanda Mistilteins, son Óðins, Heljar sinna, Vála dólg.
21. Ullarkenningar.
Hvernig skal kenna Ull? Svá, at kalla hann son Sifjar, stjúp Þórs, öndurás, bogaás, veiðiás, skjaldarás.
22. Hæniskenningar.
Hvernig skal kenna Hæni? Svá, at kalla hann sessa eða sinna eða mála Óðins ok inn skjóta ás ok inn langa fót ok aurkonung.
23. Lokakenningar.
Hvernig skal kenna Loka? Svá, at kalla hann son Fárbauta ok Laufeyjar, Nálar, bróður Býleists ok Helblinda, föður Vánargands, þat er Fenrisúlfr, ok Jörmundgands, þat er Miðgarðsormr, ok Heljar ok Nara ok Ála, frænda ok föðurbróður, vársinna ok sessa Óðins ok ása, heimsæki ok kistuskrúð Geirröðar, þjóf jötna, hafrs ok Brísingamens ok Iðunnar epla, Sleipnis frænda, ver Sigynjar, goða dólgr, hárskaði Sifjar, bölvasmiðr, inn slægi áss, rægjandi ok vélandi goðanna, ráðbani Baldrs, inn bundni áss, þrætudólgr Heimdallar ok Skaða. Svá sem hér segir Úlfr Uggason:
64.
Ráðgenginn bregðr ragna
rein at Singasteini
frægr við firnaslægjan
Fárbauta mög vári;
móðöflugr ræðr mæðra
mögr hafnýra fögru,
kynni ek, áðr ok einnar
átta, mærðar þáttum.
Hér er þess getit, að Heimdallr er son níu mæðra.
24. Frá Hrugni jötni.
Nú skal enn segja dæmi, af hverju þær kenningar eru, er nú váru ritaðar, er áðr váru eigi dæmi til sögð, svá sem Bragi sagði Ægi, at Þórr var farinn í austrvega at berja troll, en Óðinn reið Sleipni í Jötunheima ok kom til þess jötuns, er Hrungnir hét. Þá spyrr Hrungnir, hvat manna sá er með gullhjálminn, er ríðr loft ok lög, ok segir, at hann á furðugóðan hest. Óðinn sagði, at þar vill hann veðja fyrir höfði sínu, at engi hestr skal vera jafngóðr í Jötunheimum. Hrungnir segir, at sá er góðr hestr, en hafa lézt hann mundu miklu stórfetaðra hest. Sá heitir Gullfaxi. Hrungnir varð reiðr ok hleypr upp á hest sinn ok hleypir eftir honum ok hyggr at launa honum ofrmæli. Óðinn hleypir svá mikit, at hann var á öðru leiti fyrir, en Hrungnir hafði svá mikinn jötunmóð, at hann fann eigi fyrr en hann kom inn of ásgrindr.
Ok er hann kom at hallardurum, buðu æsir honum til drykkju. Hann gekk í höllina ok bað fá sér at drekka. Váru þá teknar þær skálir, er Þórr var vanr at drekka af, ok snerti Hrungnir ór hverri. En er hann gerðist drukkinn, þá skorti eigi stór orð. Hann lézt skyldu taka upp Valhöll ok færa í Jötunheima, en sökkva Ásgarði, en drepa goð öll, nema Freyju ok Sif vill hann heim hafa með sér, en Freyja ein þorir þá at skenkja honum, ok drekka lézt hann mundu allt ásaöl.
En er ásum leiddust ofryrði hans, þá nefna þeir Þór. Því næst kom Þórr í höllina ok hafði á lofti hamarinn ok var allreiðr ok spyrr, hverr því ræðr, er jötnar hundvísir skulu þar drekka, eða hverr seldi Hrungni grið at vera í Valhöll eða hví Freyja skal skenkja honum sem at gildi ása.
Þá svarar Hrungnir ok sér ekki vinaraugum til Þórs, sagði, at Óðinn bauð honum til drykkju ok hann var á hans griðum. Þá mælti Þórr, at þess boðs skal Hrungnir iðrast, áðr hann komi út.
Hrungnir segir, at Ása-Þór er þat lítill frami at drepa hann vápnlausan. Hitt er meiri hugraun, ef hann þorir at berjast við hann at landamæri á Grjóttúnagörðum, – “ok hefir þat verit mikit fólskuverk,” sagði hann, “er ek lét eftir heima skjöld minn ok hein. En ef ek hefða hér vápn mín, þá skyldum vit nú reyna hólmgönguna, en at öðrum kosti legg ek þér við níðingsskap, ef þú vill drepa mik vápnlausan.”
Þórr vill fyrir engan mun bila at koma til einvígis, er honum var hólmr skoraðr, því at engi hafði honum þat fyrr veitt. Fór þá Hrungnir braut leið sína ok hleypði ákafliga, þar til er hann kom í Jötunheima, ok varð ferð hans allfræg með jötnum ok þat, at stefnulag var komit á með þeim Þór. Þóttust jötnar hafa mikit í ábyrgð, hvárr sigr fengi. Þeim var ills ván af Þór, ef Hrungnir léti, fyrir því at hann var þeira sterkastr.
Þá gerðu jötnar mann á Grjóttúnagörðum af leiri, ok var hann níu rasta hár, en þriggja breiðr undir hönd, en ekki fengu þeir hjarta svá mikit, at honum sómði, fyrr en þeir tóku úr meri nökkurri, ok varð honum þar eigi stöðugt, þá er Þórr kom.
Hrungnir átti hjarta þat, er frægt er, af hörðum steini ok tindótt með þrimr hornum, svá sem síðan er gert ristubragð þar, er Hrungnishjarta heitir. Af steini var ok höfuð hans. Skjöldr hans var ok steinn, víðr ok þjokkr, ok hafði hann skjöldinn fyrir sér, er hann stóð á Grjóttatúnagörðum ok beið Þórs, en hein hafði hann fyrir vápn ok reiddi of öxl ok var ekki dælligr. Á aðra hlið honum stóð leirjötunninn, er nefndr er Mökkurkálfi, ok var hann allhræddr. Svá er sagt, at hann meig, er hann sá Þór.
Þórr fór til hólmstefnu ok með honum Þjálfi.
Þá rann Þjálfi fram at, þar er Hrungnir stóð, ok mælti til hans: “Þú stendr óvarliga, jötunn, hefir skjöldinn fyrir þér, en Þórr hefir sét þik, ok ferr hann it neðra í jörðu, ok mun hann koma neðan at þér.”
Þá skaut Hrungnir skildinum undir fætr sér ok stóð á, en tvíhendi heinina. Því næst sá hann eldingar ok heyrði þrumur stórar. Sá hann þá Þór í ásmóði. Fór hann ákafliga ok reiddi hamarinn ok kastaði um langa leið at Hrungni. Hrungnir færir upp heinina báðum höndum ok kastar í mót. Mætir hon hamrinum á flugi, ok brotnar sundr heinin. Fellr annarr hlutr á jörð, ok eru þar af orðin öll heinberg. Annarr hlutr brast í höfði Þór, svá at hann fell fram á jörð. En hamarrinn Mjöllnir kom í mitt höfuð Hrungni ok lamði hausinn í smán mola, ok fell hann fram yfir Þór, svá at fótr hans lá of háls Þór. En Þjálfi vá at Mökkurkálfa, ok fell hann við lítinn orðstír.
Þá gekk Þjálfi til Þórs ok skyldi taka fót Hrungnis af honum ok gat hvergi valdit. Þá gengu til æsir allir, er þeir spurðu at Þórr var fallinn, ok skyldu taka fótinn af honum ok fengu hvergi komit.
Þá kom til Magni, sonr Þórs ok Járnsöxu. Hann var þá þrínættr. Hann kastaði fæti Hrungnis af Þór ok mælti: “Sé þar ljótan harm, faðir, er ek kom svá síð. Ek hygg, at jötun þenna myndak hafa lostit í hel með hnefa mínum, ef ek hefða fundit hann.”
Þá stóð Þórr upp ok fagnaði vel syni sínum ok sagði, at hann myndi verða mikill fyrir sér, – “ok vil ek,” sagði hann, “gefa þér hestinn Gullfaxa, er Hrungnir hefir átt.”
Þá mælti Óðinn ok sagði, at Þórr gerði rangt, er hann gaf þann inn góða hest gýgjarsyni, en eigi föður sínum.
25. Frá Gróu völu.
Þórr fór heim til Þrúðvanga, ok stóð heinin í höfði honum. Þá kom til völva sú, er Gróa hét, kona Aurvandils ins frækna. Hon gól galdra sína yfir Þór, til þess er heinin losnaði. En er Þórr fann þat ok þótti þá ván, at braut myndi ná heininni, þá vildi hann launa Gró lækninguna ok gera hana fegna, sagði henni þau tíðendi, at hann hafði vaðit norðan yfir Élivága ok hafði borit í meis á baki sér Aurvandil norðan ór Jötunheimum, ok þat til jartegna, at ein tá hans hafði staðit ór meisinum, ok var sú frerin, svá at Þórr braut af ok kastaði upp á himin ok gerði af stjörnu þá, er heitir Aurvandilstá. Þórr sagði, at eigi myndi langt til, at Aurvandill myndi heim koma, en Gróa varð svá fegin, at hon mundi enga galdra, ok varð heinin eigi lausari ok stendr enn í höfði Þór, ok er þat boðit til varnanar at kasta hein of gólf þvert, því at þá hrærist heinin í höfði Þór. Eftir þessi sögu hefir ort Þjóðólfr hvinverski í Haustlöng.”
Þá mælti Ægir: “Mikill þótti mér Hrungnir fyrir sér. Vann Þórr meira þrekvirki nökkut, þá er hann átti við troll?”
26. För Þórs til Geirröðargarða.
Þá svarar Bragi: “Mikillar frásagnar er þat vert, er Þórr fór til Geirröðargarða. Þá hafði hann eigi hamarinn Mjöllni eða megingjarðar eða járngreipr, ok olli því Loki. Hann fór með honum, því ar Loka hafði þat hent, þá er hann flaug einu sinni at skemmta sér með valsham Friggjar, at hann flaug fyrir forvitni sakar í Geirröðargarða ok sá þar höll mikla, settist ok sá inn of glugg. En Geirröðr leit í móti honum ok mælti, at taka skyldi fuglinn ok færa honum, en sendimaðr komst nauðuliga á hallarvegginn, svá var hann hár. Þat þótti Loka gott, er hann sótti erfiðliga til hans, ok ætlaði sér stund at fljúga eigi upp, fyrr en hann hafði farit allt torleiðit. En er maðrinn sótti at honum, þá beinir hann fluginn ok spyrnir við fast, ok eru þá fætrnir fastir. Var Loki tekinn þar höndum ok færðr Geirröði jötni. En er hann sá augu hans, þá grunaði hann, at maðr myndi vera, ok bað hann svara, en Loki þagði. Þá læsti Geirröðr Loka í kistu ok svelti hann þar þrjá mánuðr. En þá er Geirröðr tók hann upp ok beiddi hann orða, þá sagði Loki, hverr hann var, ok til fjörlausnar vann hann Geirröði þess eiða, at hann skyldi koma Þór í Geirröðargarða, svá at hann hefði hvárki hamarinn né megingjarðar.
Þórr kom til gistingar til gýgjar þeirar, er Gríðr er kölluð. Hon var móðir Víðars ins þögla. Hon sagði Þór satt frá Geirröði, at hann var jötunn hundvíss ok illr viðreignar. Hon léði honum megingjarða ok járngreipr, er hon átti, ok staf sinn, er heitir Gríðarvölr.
Þá fór Þórr til ár þeirar, er Vimur heitir, allra á mest. Þá spennti hann sik megingjörðum ok studdi forstreymis Gríðarvöl, en Loki helt undir megingjarðar. Ok þá er Þórr kom á miðja ána, þá óx svá mjök áin, at uppi braut á öxl honum. Þá kvað Þórr þetta:
65
Vax-at-tu nú, Vimur,
alls mik þik vaða tíðir
jötna garða í;
veiztu, ef þú, vex,
at þá vex mér ásmegin
jafnhátt upp sem himinn.
Þá sér Þórr uppi í gljúfrum nökkurum, at Gjálp, dóttir Geirröðar stóð þar tveim megin árinnar, ok gerði hon árvöxtinn.
Þá tók Þórr upp ór ánni stein mikinn ok kastaði at henni ok mælti svá: “At ósi skal á stemma.”
Eigi missti hann, þar er hann kastaði til. Ok í því bili bar hann at landi ok fekk tekit reynirunn nökkurn ok steig svá ór ánni. Því er það orðtak haft, at reynir er björg Þórs.
En er Þórr kom til Geirröðar, þá var þeim félögum vísat fyrst í geitahús til herbergis, ok var þar einn stóll til sætis, ok sat Þórr þar. Þá varð hann þess varr, at stóllinn fór undir honum upp at ræfri. Hann stakk Gríðarveli upp í raftana ok lét sígast fast á stólinn. Varð þá brestr mikill, ok fylgði skrækr. Þar höfðu verit undir stólinum dætr Geirröðar, Gjálp ok Greip, ok hafði hann brotit hrygginn í báðum.
Þá lét Geirröðr kalla Þór í höllina til leika. Þar váru eldar stórir eftir endilangri höll. En er Þórr kom gagnvart Geirröði, þá tók Geirröðr með töng járnsíu glóandi ok kastar at Þór, en Þórr tók í móti með járngreipum ok færir á loft síuna, en Geirröðr hljóp undir járnsúlu at forða sér. Þórr kastaði síunni ok laust gegnum súluna ok gegnum Geirröð ok gegnum vegginn ok svá fyrir útan í jörðina.”
Eftir þessi sögu hefir ort Eilífr Guðrúnarson í Þórsdrápu.
27. Friggjarkenningar.
Hvernig skal kenna Frigg? Svá, at kalla hana dóttur Fjörgyns, kona Óðins, móður Baldrs, elju Jarðar ok Rindar ok Gunnlaðar ok Gerðar, sværa Nönnu, dróttning ása ok ásynja, Fullu ok valshams ok Fensala.
28. Freyjukenningar.
Hvernig skal Freyju kenna? Svá, at kalla hana dóttur Njarðar, systur Freys, konu Óðs, móður Hnossar, eigandi valfalls ok Sessrúmnis ok fressa, Brisíngamens, Vanagoð, Vanadís, it grátfagra goð, ástaguð. – Svá má kenna allar ásynjur at nefna annarrar nafni ok kenna við eign eða verk sín eða ættir.
29. Sifjarkenningar.
Hvernig skal kenna Sif? Svá, at kalla hana konu Þórs, móður Ullar, it hárfagra goð, elja Járnsöxu, móður Þrúðar.
30. Iðunnarkenningar.
Hvernig skal kenna Iðunni? Svá, at kalla hana konu Braga ok gætandi eplanna, en eplin ellilyf ásanna. Hon er ok ránfengr Þjaza jötuns, svá sem fyrr er sagt, at hann tók hana braut frá ásum.
Eftir þeiri sögu orti Þjóðólfr inn hvinverski í Haustlöng.
Ásu er svá rétt at kenna at kalla einn hvern annars nafni ok kenna við verk sín eða eign eða ættir.
31. Himinskenningar.
Hvernig skal kenna himin? Svá, at kalla hann Ymis haus ok þar af jötuns haus ok erfiði eða byrði dverganna eða hjálm Vestra ok Austra, Suðra, Norðra, land sólar ok tungls ok himintungla, vagna ok veðra, hjálmr eða hús lofts ok jarðar ok sólar. Svá kvað Arnórr jarlaskáld:
66.
Ungr skjöldungr stígr aldri
jafnmildr á við skildan
þess var grams, und gömlum,
gnóg rausn, Ymis hausi.
Ok enn sem hann kvað:
67.
Björt verðr sól at svartri,
sökkr fold í mar dökkvan,
brestr erfiði Austra,
allr glymr sjár á fjöllum.
Svá kvað Böðvarr balti:
68.
Alls engi verðr Inga
undir sólar grundu
böðvar hvatr né betri
bræðr landreki æðri.
Ok sem kvað Þjóðólfr inn hvinverski:
69.
Ók at ísarnleiki
Jarðar sunr, en dunði,
móðr svall Meila blóða,
mána vegr und hánum.
Svá sem kvað Ormr Barreyjarskáld:
70.
Hvégi er, Draupnis drógar
dís, ramman spyr ek vísa,
sá ræðr, valdr, fyr veldi,
vagnbrautar mér fagnar.
Svá sem kvað Bragi skáld:
71.
Hinn er varp á víða
vinda Öndurdísar
of manna sjöt margra
mundlaug föður augum.
Ok sem Markús kvað:
72.
Fjarri hefir, at fæðisk dýrri
flotna vörðr á élkers botni,
háva leyfir hverr maðr ævi
hringvarpaðar, gjalfri kringðum.
Svá sem kvað Steinn Herdísarson:
73.
Hás kveð ek helgan ræsi
heimtjalds at drag þeima,
mærð tésk fram, en fyrða
fyrr, því at hann er dyrri.
Ok sem kvað Arnórr jarlaskáld:
74.
Hjalp þú, dýrr konungr, dýrum,
dags grundar, Hermundi.
Ok enn kvað Arnórr:
75.
Saðr stillir, hjalp þú snjöllum,
sóltjalda, Rögnvaldi.
Ok sem kvað Hallvarðr:
76.
Knútr verr jörð sem ítran
alls dróttinn sal fjalla.
Sem Arnórr kvað:
77.
Míkáll vegr þat er misgért þykkir
mannvits fróðr ok allt it góða;
tyggi skiptir síðan seggjum
sólar hjalms á dæmistóli.
32. Jarðarkenningar.
Hvernig skal jörð kenna? Svá, at kalla hana Ymis hold ok móður Þórs, dóttur Ónars, brúði Óðins, elju Friggjar ok Rindar ok Gunnlaðar, sværu Sifjar, gólf ok botn veðra hallar, sjár dýranna, dóttir Náttar, systir Auðs ok Dags. Svá sem kvað Eyvindr skáldaspillir:
78.
Nú er alfröðull elfar
jötna dolgs of folginn,
ráð eru rammrar þjóðar
rík, í móður líki.
Sem kvað Hallfreðr vandræðskáld:
79.
Ráð lukusk, at sá, síðan,
snjallráðr konungs spjalli
átti einga-dóttur
Ónars viði gróna.
Ok enn sagði hann:
80.
Breiðleita gat brúði
Báleygs at sér teygða
stefnir stöðvar hrafna
stála ríkismálum.
Svá sem kvað Þjóðólfr:
81.
Útan bindr við enda
elgvers glöðuðr hersa
hreins við, húfi rónum,
hafs botni far gotna.
Sem Hallfreðr kvað:
82.
Því hygg fleygjanda frægjan,
ferr jörð und menþverri
ítran, eina at láta
Auðs systur mjök trauðan.
Svá kvað Þjóðólfr:
83.
Dolgljóss, hefir dási
darrlatr staðit fjarri,
endr þá er elju Rindar
ómynda tók skyndir.
33. Sjávarkenningar.
Hvernig skal sæ kenna? Svá, at kalla hann Ymis blóð, heimsækir goðanna, verr Ránar, faðir Ægisdætra, þeira er svá heita Himinglæva, Dúfa, Blóðughadda, Hefring, Uðr, Hrönn, Bylgja, Bára, Kólga, land Ránar ok Ægisdætra ok skipa ok sæskips heita, kjalar, stála, súða, sýju, fiska, ísa, sækonunga leið ok brautir, eigi síðr hringr eyjanna, hús sanda ok þangs ok skerja, dorgar land ok sæfugla, byrjar. Svá sem kvað Ormr Barreyjarskáld:
84.
Útan gnýr á eyri
Ymis blóð fara góðra.
Svá kvað Refr:
85.
Vágþeysta berr vestan,
vætti ek lands fyr brandi,
hvalmæni skefr, húna
hógdýr of lög bógu.
Svá sem kvað Sveinn:
86.
Þá er élreifar ófu
Ægis dætr ok tættu
föls, við frost of alnar,
fjallgarðs rokur harðar.
Ok sem kvað Refr:
87.
Færir björn, þar er bára
brestr, undinna festa
oft í Ægis kjafta
úrsvöl Gymis völva.
Hér er sagt, at allt er eitt Ægir ok Hlér ok Gymir. Ok enn kvað hann:
88.
En sægnípu Sleipnir
slítr úrdrifinn hvítrar
Ránar, rauðum steini
runnit, brjóst ór munni.
Sem kvað Einarr Skúlason:
89.
Harðr hefir ört frá jörðu
élvindr, svana strindar
blakkr lætr í sog sökkva
snægrund, skipi hrundit.
Ok enn sem hann kvað:
90.
Margr ríss, en drífr dorgar
dynströnd í svig löndum,
spend verða stög stundum,
stirðr keipr, fira greipum.
Ok enn kvað hann:
91.
Grams bera gollna spánu,
göfug ferð er sú jöfri,
skýtr holmfjöturr Heita
hrafni, snekkju stafnar.
Enn sem hann kvað:
92.
Haustköld skotar hélðum
holmrönd varar öndri.
Ok enn svá:
93.
Sundr springr svalra landa
sverrigjörð fyr börðum.
Sem Snæbjörn kvað:
94.
Hvatt kveða hræra Grótta
hergrimmastan skerja
út fyrir jarðar skauti
eylúðrs níu brúðir,
þær er, lungs, fyrir löngu,
líðmeldr, skipa hlíðar
baugskerðir rístr barði
ból, Amlóða mólu.
Hér er kallat hafit Amlóða kvern. – Enn sem kvað Einarr Skúlason:
95.
Viknar ramr í, Rakna,
reksaumr fluga-straumi,
dúks hrindr böl, Þar er bleikir
bifgrund, á stag rifjum.
34. Sólarkenningar.
Hvernig skal kenna sól? Svá, at kalla hana dóttur Mundilfara, systur Mána, kona Glens, eldr himins ok lofts. Svá sem kvað Skúli Þorsteinsson:
96.
Glens beðja veðr gyðju
goðblíð í vé, síðan
ljós kemr gótt með geislum
gránserks ofan Mána.
Svá kvað Einarr Skúlason:
97.
Hvargi er Beita borgar
bálgrimmustum skála
hár of hnossvin órum
heims vafrlogi sveimar.
35. Vindskenningar.
Hvernig skal kenna vind? Svá, at kalla hann son Fornjóts, bróður Ægis ok elds, brjót viðar, skaði ok bani eða hundr eð vargr viðar eða segls eða seglreiða. Svá sagði Sveinn í Norðrsetudrápu:
98.
Tóku fyrst til fjúka
Fornjóts synir ljótir.
36. Eldskenningar.
Hvernig skal kenna eld? Svá, at kalla hann bróður vinds ok Ægis, bana ok grand viðar ok húsa, Hálfs bani, sól húsanna.
37. Vetrarkenningar.
Hvernig skal kenna vetr? Svá, at kalla hann son Vindsvals ok bana orma, hríðmál. Svá kvað Ormr Steinþórsson:
99.
Ræð ek þenna mög manni
Vindvals unað blindum.
Svá kvað Ásgrímr:
100.
Sigrgæðir var síðan
seimörr í Þrándheimi,
þjóð veit þínar íðir,
þann orms-trega, sannar.
38. Sumarkenningar.
Hvernig skal kenna sumar? Svá, at kalla son Svásaðar ok líkn ormanna ok gróðr manna. Svá sem kvað Egill Skalla-Grímsson:
101.
Upp skulum órum sverðum,
ulfs tannlituðr, glitra,
eigum dáð at drýgja
í dalmiskunn fiska.
39. Mannkenningar ok kvenkenningar.
Hvernig skal kenna manninn? Mann skal kenna við verk sín, þat er hann veitir eða þiggr eða gerir. Hann má ok kenna til eignar sinnar, þeirar er hann á, ok svá ef hann gaf, svá ok við ættir þær, er hann kom af, svá þær, er frá honum kómu. Hvernig skal hann kenna við þessa hluti? Svá, at kalla hann vinnanda eða fremjanda fara sinna eða athafnar, víga eða sæfara eða veiða eða vápna eða skipa. Ok fyrir því at hann er reynir vápnanna ok viðr víganna, allt eitt ok vinnandi. Viðr heitir tré. Reynir heitir ok tré. Af þessum heitum hafa skáldin kallat manninn ask eða hlyn, lund eða öðrum viðarheitum karlkenndum ok kennt til víga eða skipa eða fjár. Mann er ok rétt at kenna til allra ásaheita. Kennt er ok við jötnaheiti, ok er þat flest háð eða lastmæli. Vel þykkir kennt til álfa.
Konu skal kenna til alls kvenbúnaðar, gulls ok gimsteina, öls eða víns eða annars drykkjar, þess er hon selr eða gefr, svá ok til ölgagna ok allra þeira hluta, er henni samir at vinna eða veita. Rétt er at kenna hana svá at kalla hana selju eða lág þess, er hon miðlar, en selja eða lág, þat eru tré. Fyrir því er kona kölluð til kenningar öllum kvenkenndum viðarheitum. En fyrir því er kona kennd til gimsteina eða glersteina, at þat var í forneskju kvinnabúnaðr, er kallat var steinasörvi, er þær höfðu á hálsi sér. Nú er svá fært til kenningar, at konan er nú kennd við stein ok við öll steinsheiti. Kona er ok kennd við allar ásynjur eða valkyrjur eða nornir eða dísir. Konu er ok rétt at kenna við alla athöfn sína eða við eign eða ætt.
40. Gullskenningar.
Hvernig skal kenna gull? Svá, at kalla þat eld Ægis ok barr Glasis, haddr Sifjar, höfuðband Fullu, grátr Freyju, munntal ok rödd ok orð jötna, dropa Draupnis ok regn eða skúr Draupnis eða augna Freyju, otrgjöld, nauðgjald ásanna, sáð Fýrisvalla, haugþak Hölga, eldr allra vatna ok handar, grjót ok sker eða blik handar.
41. Æsir þágu veizlu at Ægis.
Fyrir hví er gull kallat eldr Ægis? Þessi saga er til þess, er fyrr er getit, at Ægir sótti heimboð til Ásgarðs, en er hann var búinn til heimferðar, þá bauð hann til sín Óðni ok öllum ásum á þriggja mánaða fresti. Til þeirar ferðar varð fyrst Óðinn ok Njörðr, Freyr, Týr, Bragi, Viðarr, Loki, svá ok ásynjur Frigg, Freyja, Gefjun, Skaði, Iðunn, Sif. Þórr var eigi þar. Hann var farinn í austrveg at drepa troll. En er goðin höfðu setzt í sæti, þá lét Ægir bera inn á hallargólf lýsigull, þat er birti ok lýsti höllina sem eldr, ok þat var þar haft fyrir ljós at hans veizlu, sem í Valhöllu váru sverðin fyrir eld. Þá sennti Loki þar við öll goð ok drap þræl Ægis, þann er Fimafengr hét. Annarr þræll hans er nefndr Eldir. Rán er nefnd kona hans, en níu dætr þeira, svá sem fyrr er ritat. At þeiri veizlu vannst allt sjálft, bæði vist ok öl ok öll reiða, er til veizlunnar þurfti. Þá urðu æsir þessir varir, at Rán átti net þat, er hon veiddi í menn alla, þá er á sæ kómu.
Nú er þessi saga til þess, hvaðan af þat er, at gull er kallat eldr eða ljós eða birti Ægis, Ránar eða Ægis dætra. Ok af þeim kenningum er nú svá sett, at gull er kallat eldr sævar ok allra hans heita, svá sem Ægir eða Rán eigu heiti við sæinn, ok þaðan af er nú gull kallat eldr vatna eða á ok allra árheita. En þessi heiti hafa svá farit sem önnur ok kenningar, at in yngri skáld hafa ort eftir dæmum inna gömlu skálda, svá sem stóð í þeira kvæðum, en sett síðan út í hálfur þær, er þeim þóttu líkar við þat, er fyrr var ort, svá sem vatnit er sænum, en áin vatninu, en bekkr ánni. Því er þat kallat nýgervingar allt, er út er sett heiti lengra en fyrr finnst, ok þykkir þat vel allt, er með líkendum ferr ok eðli. Svá kvað Bragi skáld:
102.
Eld of þák af jöfri
ölna bekks við drykkju;
þat gaf Fjölnis fjalla,
með fulli mér stillir.
42. Frá lundinum Glasi.
Hví er gull kallat barr eða lauf Glasis? Í Ásgarði fyrir durum Valhallar stendr lundr, sá er Glasir er kallaðr, en lauf hans allt er gull rautt, svá sem hér er kveðit, at
103.
Glasir stendr
með gullnu laufi
fyrir Sigtýs sölum.
Sá er viðr fegrstr með goðum ok mönnum.
43. Af smíðum Ívaldasona ok Sindra dvergs.
Hví er gull kallat haddr Sifjar? Loki Laufeyjarson hafði þat gert til lævísi at klippa hár allt af Sif. En er Þórr varð þess varr, tók hann Loka ok myndi lemja hvert bein í honum, áðr hann svarði þess, at hann skal fá af Svartálfum, at þeir skulu gera af gulli Sifju hadd þann, er svá skal vaxa sem annat hár. Eftir þat fór Loki til þeira dverga, er heita Ívaldasynir, ok gerðu þeir haddinn ok Skíðblaðni ok geirinn, er Óðinn átti, er Gungnir heitir. Þá veðjaði Loki höfði sínu við þann dverg, er Brokkr heitir, hvárt bróðir hans, Sindri, myndi gera jafngóða gripi þrjá sem þessir váru. En er þeir kómu til smiðju, þá lagði Sindri svínskinn í aflinn ok bað blása Brokk ok létta eigi fyrr en hann tæki þat ór aflinum, er hann hafði í lagt. En þegar er hann var genginn ór smiðjunni, en hinn blés, þá settist fluga ein á hönd honum ok kroppaði, en hann blés sem áðr, þar til er smiðrinn tók ór aflinum, ok var þat göltr, ok var burstin ór gulli. Því næst lagði hann í aflinn gull ok bað hann blása ok hætta eigi fyrr blæstrinum en hann kæmi aftr. Gekk hann á braut. En þá kom flugan ok settist á háls honum ok kroppaði nú hálfu fastara en áðr, en hann blés, þar til er smiðrinn tók ór aflinum gullhring þann, er Draupnir heitir. Þá lagði hann járn í aflinn ok bað hann blása ok sagði, at ónýtt myndi verða, ef blástrinn felli. Þá settist flugan milli augna honum ok kroppaði hvarmana, en er blóðit fell í augun, svá at hann sá ekki, þá greip hann til hendinni sem skjótast, meðan belgrinn lagðist niðr, ok sveipði af sér flugunni, ok þá kom þar smiðrinn ok sagði, at nú lagði nær, at allt myndi ónýtast, er í aflinum var. Þá tók hann ór aflinum hamar. Fékk hann þá alla gripina í hendr bróður sínum Brokk ok bað hann fara með til Ásgarðs ok leysa veðjunina. En er þeir Loki báru fram gripina, þá settust æsirnir á dómstóla ok skyldi þat atkvæði standast, sem segði Óðinn, Þórr, Freyr. Þá gaf Loki Óðni geirinn Gungni, en Þór haddinn, er Sif skyldi hafa, en Frey Skíðblaðni ok sagði skyn á öllum gripunum, at geirrinn nam aldri staðar í lagi, en haddrinn var holdgróinn, þegar er hann kom á höfuð Sif, en Skíðblaðnir hafði byr, þegar er segl kom á loft, hvert er fara skyldi, en mátti vefja saman sem dúk ok hafa í pungi sér, ef þat vildi. Þá bar fram Brokkr sína gripi. Hann gaf Óðni hringinn ok sagði, at ina níundu hverja nótt myndi drjúpa af honum átta hringar jafnhöfgir sem hann. En Frey gaf hann göltinn ok sagði, at hann mátti renna loft ok lög nótt ok dag meira en hverr hestr ok aldri varð svá myrkt af nótt eða í myrkheimum, at eigi væri ærit ljós, þar er hann fór; svá lýsti af burstinni. Þá gaf hann Þór hamarinn ok sagði, at hann myndi mega ljósta svá stórt sem hann vildi, hvat sem fyrir væri, at eigi myndi hamarrinn bila, ok ef hann yrpi honum til, þá myndi hann aldri missa ok aldri fljúga svá langt, at eigi myndi hann sækja heim hönd, ok ef þat vildi, þá var hann svá lítill, at hafa mátti serk sér. En þat var lýi á, ar forskeftit var heldr skammt. Þat var dómr þeira, at hamarrinn var beztr af öllum gripunum ok mest vörn í fyrir hrímþursum, ok dæmðu þeir, at dvergrinn ætti veðféit. Þá bauð Loki at leysa höfuð sitt, en dvergrinn sagði, at þess var engi ván. “Taktu mik þá,” kvað Loki, en er hann vildi taka hann, þá var hann víðs fjarri. Loki átti skúa þá, er hann rann á loft ok lög. Þá bað dvergrinn Þór, at hann skyldi taka hann, en hann gerði svá. Þá vildi dvergrinn höggva af höfuð hans, en Loki sagði, at hann átti höfuðit, en eigi hálsinn. Þá tók dvergrinn þveng ok kníf ok vill stinga rauf á vörrum Loka ok vill rifa saman munninn, en knífrinn beit ekki. Þá mælti hann, at betri væri þar alr bróður hans, en jafnskjótt sem hann nefndi hann, þá var þar alrinn, ok beit hann varrarnar. Rifaði hann saman varrirnar, ok reif Loki ór æsunum. Sá þvengr, er muðrinn Loka var saman rifaðr, heitir Vartari.
44. Kenningar á gulli ok Freyju.
Hér heyrir, at gull er kennt til höfuðbands Fullu, er orti Eyvindr skáldaspillir:
104.
Fullu skein á fjöllum
fallsól bráavallar.
Ullar kjóls of allan
aldr Hákunar skaldum.
Gull er kallat grátr Freyju, sem fyrr er sagt. Svá kvað Skúli Þorsteinsson:
105.
Margr of hlaut of morgin
morðelds, þar er val felldum,
Freyju tár at fleiri
fárbjóðr; at þar várum.
Ok sem kvað Einarr Skúlason:
106.
Þar er Mardallar milli,
meginhurðar, liggr skurða,
Gauts berum galla þrútinn,
grátr, dalreyðar látri.
Ok hér hefir Einarr enn kennt svá Freyju at kalla hana móður Hnossar eða konu Óðs, svá sem hér:
107.
Eigi þverr fyrir augna
Óðs beðvinu Róða
ræfrs, eignisk svá, regni
ramsvell, konungr elli.
Ok enn svá:
108.
Hróðrbarni kná ek Hörnar,
hlutum dýran grip, stýra,
brandr þrymr gjalfrs á grandi
gollvífiðu, hlífar;
sáðs, berr sinnar móður,
svans unni mér gunnar
fóstrgæðandi Fróða,
Freys nift bráa driftir.
Hér getr ok þess, at Freyju má svá kenna at kalla hana systur Freys. Ok enn svá:
109.
Nýt buðumk Njarðar dóttur,
nálægt var þat stáli
vel of hrósa ek því vísa
vörn, sævar bál barni.
Hér er hon kölluð dóttir Njarðar. Ok enn Svá:
110.
Gaf, sá er erring ofrar,
ógnprúðr Vanabrúðar
þing Váfaðar þröngvir
þróttöflga mér dóttur;
ríkr leiddi mey mækis
mátvaldr á beð skaldi
Gefnar, glóðum drifna,
Gautreks svana brautar.
Hér er hon kölluð Gefn ok Vanabrúðr. Til allra heita Freyju er rétt at kenna grátinn ok kalla svá gullit, ok á marga lund er þessum kenningum breytt, kallat hagl eða regn eða él eða dropar eða skúrir eða forsar augna hennar eða kinna eða hlýra eða brá eða hvarma.
45. Gull kallat mál jötna.
Hér má þat heyra, at kallat er orð eða rödd jötna gullit, svá sem fyrr er sagt. Svá kvað Bragi skáld:
111.
Þann átta ek vin verstan
vaströdd en mér baztan
Ála undirkúlu
óniðraðan þriðja.
Hann kallaði stein vasta undirkúlu, en jötun Ála steinsins, en gull rödd jötuns.
46. Af otrgjöldum.
Hver sök er til þess, at gull er kallat otrgjöld? Svá er sagt, at þá er æsir fóru at kanna heim, Óðinn ok Loki ok Hænir, þeir kómu at á nökkurri ok gengu með ánni til fors nökkurs, ok við forsinn var otr einn ok hafði tekit lax ór forsinum ok át blundandi. Þá tók Loki upp stein ok kastaði at otrinum ok laust í höfuð honum. Þá hrósði Loki veiði sinni, at hann hefði veitt í einu höggvi otr ok lax. Tóku þeir þá laxinn ok otrinn ok báru eftir sér, kómu þá at bæ nökkurum ok gengu inn. En sá búandi er nefndr Hreiðmarr, er þar bjó. Hann var mikill fyrir sér ok mjök fjölkunnigr. Beiddust æsir at hafa þar náttstað ok kváðust hafa með sér vist ærna ok sýndu búandanum veiði sína.
En er Hreiðmarr sá otrinn, þá kallaði hann sonu sína, Fáfni ok Regin, ok segir, at Otr, bróðir þeira, var drepinn ok svá, hverir þat höfðu gert. Nú ganga þeir feðgar at ásunum ok taka þá höndum ok binda ok segja þá um otrinn, at hann var sonr Hreiðmars. Æsir bjóða fyrir sik fjörlausn, svá mikit fé sem Hreiðmarr sjálfr vill á kveða, ok varð þat at sætt með þeim ok bundit svardögum. Þá var otrinn fleginn. Tók Hreiðmarr otrbelginn ok mælti við þá, at þeir skulu fylla belginn af rauðu gulli ok svá hylja hann allan, ok skal þat vera at sætt þeira.
Þá sendi Óðinn Loka í Svartálfaheim, ok kom hann til dvergs þess, er heitir Andvari. Hann var fiskr í vatni, ok tók Loki hann höndum ok lagði á hann fjörlausn allt þat gull, er hann átti í steini sínum. Ok er þeir koma í steininn, þá bar dvergrinn fram allt gull, þat er hann átti, ok var þat allmikit fé. Þá svipti dvergrinn undir hönd sér einum litlum gullbaug. Þat sá Loki ok bað hann fram láta bauginn. Dvergrinn bað hann eigi bauginn af sér taka ok lézt mega æxla sér fé af bauginum, ef hann heldi. Loki kvað hann eigi skyldu hafa einn penning eftir ok tók bauginn af honum ok gekk út, en dvergrinn mælti, at sá baugr skyldi vera hverjum höfuðsbani, er ætti. Loki segir, at honum þótti þat vel, ok sagði, at þat skyldi haldast mega fyrir því sá formáli, at hann skyldi flytja þeim til eyrna, er þá tæki við.
Fór hann í braut ok kom til Hreiðmars ok sýndi Óðni gullit. En er hann sá bauginn, þá sýndist honum fagr ok tók hann af fénu, en greiddi Hreiðmari gullit. Þá fylldi hann otrbelginn, sem mest mátti hann, ok setti upp, er fullr var. Gekk þá Óðinn til ok skyldi hylja belginn með gullinu, ok þá mælti hann við Hreiðmar, at hann skal sjá, hvárt belgrinn er þá allr hulðr. En Hreiðmarr leit til ok hugði at vandliga ok sá eitt granahár ok bað þat hylja, en at öðrum kosti væri lokit sætt þeira. Þá dró Óðinn fram bauginn ok hulði granahárit ok sagði, at þá váru þeir lausir frá otrgjöldunum.
En er Óðinn hafði tekit geir sinn, en Loki skúa sína ok þurftu þá ekki at óttast, þá mælti Loki, at þat skyldi haldast, er Andvari hafði mælt, at sá baugr ok þat gull skyldi verða þess bani, er ætti, ok þat helzt síðan. Nú er sagt, af hverju gull er otrgjöld kallat eða nauðgjald ásanna eða rógmálmr.
47. Frá Fáfni, Regin ok Sigurði.
Hvat er fleira at segja frá gullinu? Hreiðmarr tók þá gullit at sonargjöldum, en Fáfnir ok Reginn beiddust af nökkurs í bróðurgjöld. Hreiðmarr unni þeim enskis pennings af gullinu. Þat varð óráð þeira bræðra, at þeir drápu föður sinn til gullsins.
Þá beiddist Reginn, at Fáfnir skyldi skipta gullinu í helminga með þeim. Fáfnir svarar svá, at lítil ván var at hann myndi miðla gullit við bróður sinn, er hann drap föður sinn til gullsins, ok bað Regin fara braut, en at öðrum kosti myndi hann fara sem Hreiðmarr. Fáfnir hafði þá tekit hjálm, er Hreiðmarr hafði átt, ok setti á höfuð sér, er kallaðr var ægishjálmr, er öll kvikvendi hræðast, er sjá, ok sverð þat, er Hrotti heitir. Reginn hafði þat sveð, er Refill er kallaðr. Flýði hann þá braut, en Fáfnir fór upp á Gnitaheiði ok gerði sér þar ból ok brást í ormslíki ok lagðist á gullit. Reginn fór þá til Hjálpreks konungs á Þjóði ok gerðist þar smiðr hans.
Þá tók hann þar til fóstrs Sigurð, son Sigmundar, sonar Völsungs, ok son Hjördísar, dóttur Eylima. Sigurðr var ágætastr allra herkonunga af ætt ok afli ok hug. Reginn sagði honum til, hvar Fáfnir lá á gullinu, ok eggjaði hann at sækja gullit.
Þá gerði Reginn sverð þat, er Gramr heitir, er svá var hvasst, at Sigurðr brá niðr í rennanda vatn ok tók í sundr ullarlagð, er rak fyrir strauminum at sverðsegginni. Því næst klauf Sigurðr steðja Regins ofan í stokkinn með sverðinu.
Eftir þat fóru þeir Sigurðr ok Reginn á Gnitaheiði. Þá gróf Sigurðr gröf á veg Fáfnis ok settist þar í. En er Fáfnir skreið til vatns ok hann kom yfir gröfina, þá lagði Sigurðr sverðinu í gegnum hann, ok var þat hans bani. Kom þá Reginn at ok sagði, at hann hefði drepit bróður hans, ok bauð honum þat at sætt, at hann skyldi taka hjarta Fáfnis ok steikja við eld, en Reginn lagðist niðr ok drakk blóð Fáfnis ok lagðist at sofa.
En er Sigurðr steikði hjartat ok hann hugði, at fullsteikt myndi, ok tók á fingrinum, hvé hart var. En er frauðit rann ór hjartanu á fingrinn, þá brann hann ok drap fingrinum í munn sér. En er hjartablóðit kom á tunguna, þá kunni hann fuglsrödd ok skilði, hvat igðurnar sögðu, er sátu í viðnum. Þá mælti ein:
112.
Þar sitr Sigurðr
sveita stokkinn,
Fáfnis hjarta
við funa steikir;
spakr þætti mér
spillir bauga
ef fjörsega
fránan æti.
113.
Þar liggr Reginn, kvað önnur,
ræðr um við sik,
vill tæla mög,
þann er trúir hánum,
berr af reiði
röng orð saman,
vill bölvasmiðr
bróður hefna.
Þá gekk Sigurðr til Regins ok drap hann, en síðan til hests síns, er Grani heitir, ok reið til þess, er hann kom til bóls Fáfnis, tók þá gullit ok batt í klyfjar ok lagði upp á bak Grana ok steig upp sjálfr ok reið þá leið sína.
Nú er þat sagt, hver saga til er þess, at gullit er kallat ból eða byggð Fáfnis eða málmr Gnitaheiðar eða byrðr Grana.
48. Frá Sigurði ok Gjúkungum.
Þá reið Sigurðr, til þess er hann fann á fjallinu hús. Þar svaf inni ein kona, ok hafði sú hjálm ok brynju. Hann brá sverðinu ok reist brynjuna af henni. Þá vaknaði hon ok nefndist Hildr. Hon er kölluð Brynhildr ok var valkyrja.
Sigurðr reið þaðan ok kom til þess konungs, er Gjúki hét. Kona hans er nefnd Grímhildr. Börn þeira váru þau Gunnarr, Högni, Guðrún, Guðný. Gotthormr var stjúpsonr Gjúka. Þar dvalðist Sigurðr langa hríð. Þá fekk hann Guðrúnar Gjúkadóttur, en Gunnarr ok Högni sórust í bræðralag við Sigurð.
Því næst fóru þeir Sigurðr ok Gjúkusynir at biðja Gunnari konu til Atla Buðlasonar, Brynhildar, systur hans. Hon sat á Hindafjalli, ok var um sal hennar vafrlogi, en hon hafði þess heit strengt at eiga þann einn mann, er þorði at ríða vafrlogann. Þá riðu þeir Sigurðr ok Gjúkungar – þeir eru ok kallaðir Niflungar – upp á fjallit, ok skyldi þá Gunnarr ríða vafrlogann. Hann átti hest þann, er Goti heitir, en sá hestr þorði eigi at hlaupa í eldinn.
Þá skiptu þeir litum, Sigurðr ok Gunnarr, ok svá nöfnum, því at Grani vildi undir engum manni ganga nema Sigurði. Þá hljóp Sigurðr á Grana ok reið vafrlogann. Þat kveld gekk hann at brúðlaupi með Brynhildi. En er þau kómu í sæing, þá dró hann sverðit Gram ór slíðum ok lagði í milli þeira. En at morgni, er hann stóð upp ok klæddi sik, þá gaf hann Brynhildi at línfé gullbauginn, þann er Loki hafði tekit af Andvara, en tók af hendi henni annan baug til minja. Sigurðr hljóp þá á hest sinn ok reið til félaga sinna. Skipta þeir Gunnarr þá aftr litum ok fóru heim til Gjúka með Brynhildi. Sigurðr átti tvau börn með Guðrúnu, Sigmund ok Svanhildi.
49. Drepinn Sigurðr.
Þat var eitt sinn, at Brynhildr ok Guðrún gengu til vatns at bleikja hadda sína. Þá er þær kómu til árinnar, þá óð Brynhildr út í ána frá landi ok mælti, at hon vildi eigi bera í höfuð sér þat vatn, er rynni ór hári Guðrúnu, því at hon átti búanda hugaðan betr.
Þá gekk Guðrún í ána eftir henni ok sagði, at hon mátti fyrir því þvá ofar sinn hadd í ánni, at hon átti þann mann, er eigi Gunnarr ok engi annarr í veröldu var jafnfrækn, því at hann vá Fáfni ok Regin ok tók arf eftir báða þá.
Þá svarar Brynhildr: “Meira er þat vert, er Gunnarr reið vafrlogann, en Sigurðr þorði eigi.”
Þá hló Guðrún ok mælti: “Ætlar þú, at Gunnarr riði vafrlogann? Sá ætlak at gengi í rekkju hjá þér, er mér gaf gullbaug þenna. En sá gullbaugr, er þú hefir á hendi ok þú þátt at línfé, hann er kallaðr Andvaranautr, ok ætlak, at eigi sótti Gunnarr hann á Gnitaheiði.”
Þá þagnaði Brynhildr ok gekk heim. Eftir þat eggjaði hon Gunnar ok Högna at drepa Sigurð, en fyrir því at þeir váru eiðsvarar Sigurðar, þá eggjuðu þeir til Gotthorm, bróður sinn, at drepa Siguð. Hann lagði Sigurð sverði í gegnum sofanda. En er hann fekk sárit, þá kastaði hann sverðinu Gram eftir honum, svá at sundr sneið í miðju manninn. Þar fell Sigurðr ok sonr hans þrévetr, er Sigmundr hét, er þeir drápu. Eftir þat lagði Brynhildr sik sverði, ok var hon brennd með Sigurði, en Gunnarr ok Högni tóku þá Fáfnisarf ok Andvaranaut ok réðu þá löndum.
50. Dráp Gjúkunga ok hefndir Guðrúnar.
Atli konungr Buðlason, bróðir Brynhildar, fekk þá Guðrúnar, er Sigurðr hafði átta, ok áttu þau börn. Atli konungr bauð þá til sín Gunnari ok Högna, en þeir fóru at heimboðinu. En áðr þeir fóru heiman, þá fálu þeir gullit Fáfnisarf í Rín, ok hefir þat gull aldri síðan fundizt. En Atli konungr hafði þar lið fyrir ok barðist við þá Gunnar ok Högna, ok urðu þeir handteknir. Lét Atli konungr skera hjarta ór Högna kykum. Var þat hans bani. Gunnari lét hann kasta í ormgarð, en honum var fengin leyniliga harpa, ok sló hann með tánum, því at hendr hans váru bundnar, en svá lék hann hörpuna, svá at allir ormarnir sofnuðu nema sú naða, er renndi at honum ok hjó svá fyrir flagbrjóskat, at hon steypði höfðinu inn í holit, ok hangði hon á lifrinni, þar til er hann dó. Gunnarr ok Högni eru kallaðir Niflungar ok Gjúkungar. Fyrir því er gull kallat Niflunga skattr eða arfr.
Litlu síðar drap Guðrún tvá sonu sína ok lét gera með gulli ok silfri borðker af hausum þeira, ok þá var gert erfi Niflunga. At þeiri veizlu lét Guðrún skenkja Atla konungi með þeim borðkerum mjöð, ok var blandit við blóði sveinanna, en hjörtu þeira lét hon steikja ok fá konungi at eta. En er þat var gert, þá sagði hon honum sjálfum með mörgum ófögrum orðum. Eigi skorti þar áfenginn drykk, svá at flest fólk sofnaði, þar sem sat. Á þeiri nótt gekk hon til konungs, er hann svaf, ok með henni sonr Högna ok vágu at honum. Þat var hans bani. Þá skutu þau eldi í höllina, ok brann þat fólk, er þar var inni.
Eftir þat fór hon til sjávar ok hljóp á sæinn ok vildi týna sér, en hana rak yfir fjörðinn, kom þá á þat land, er átti Jónakr konungr. En er hann sá hana, tók hann hana til sín ok fekk hennar. Áttu þau þrjá sonu, er svá hétu: Sörli, Hamðir, Erpr. Þeir váru allir svartir sem hrafn á hárslit sem Gunnarr ok Högni ok aðrir Niflungar.
Þar fæddist upp Svanhildr, dóttir Sigurðar sveins, ok var allra kvinna fegrst. Þat spurði Jörmunrekkr konungr inn ríki. Hann sendi son sinn, Randvé, at biðja hennar sér til handa. En er hann kom til Jónakrs, þá var Svanhildr seld honum í hendr. Skyldi hann færa hana Jörmunrekki konungi. Þá sagði Bikki jarl, at þat var betr fallit, at Randvér ætti Svanhildi, er hann var ungr ok bæði þau, en Jörmunrekkr var gamall. Þetta ráð líkaði þeim vel inum ungum mönnum. Því næst sagði Bikki þetta konungi. Þá lét Jörmunrekkr konungr taka son sinn ok leiða til gálga. Þá tók Randvér hauk sinn ok plokkaði af fjaðrarnar ok bað senda feðr sínum. Þá var hann hengðr. En er Jörmunrekkr konungr sá haukinn, þá kom honum í hug, at svá sem haukrinn var ófleygr ok fjaðralauss, svá var ríki hans ófært, er hann var gamall ok sonlauss. Þá leit Jörmunrekkr konungr Svanhildi, er hann reið ór skógi frá veiðum með hirð sína, hvar hon sat at haddbliki. Þá riðu þeir á hana ok tráðu hana undir hestafótum til bana.
En er þetta spurði Guðrún, þá eggjaði hon sonu sína til hefndar eftir Svanhildi. En er þeir bjuggust til ferðar, þá fekk hon þeim brynjur ok hjálma svá sterka, at eigi mundi járn á festa. Hon lagði ráð fyrir þá, at þá er þeir kæmi til Jörmunrekks konungs, at þeir skyldu ganga of nótt at honum sofanda. Skyldi Sörli ok Hamðir höggva af honum hendr ok fætr, en Erpr höfuðit.
En er þeir kómu á leið, þá spurðu þeir Erp, hver liðsemð þeim myndi at honum, ef þeir hitti Jörmunrekk konung. Hann svarar, at hann myndi veita þeim þvílíkt sem hönd fæti. Þeir segja, at þat var alls ekki, at fótr styddist við hönd. Þeir váru svá reiðir móður sinni, er hon hafði leitt þá út með heiftyrðum, ok þeir vildu gera þat, er henni þætti verst, ok drápu Erp, því at hon unni honum mest.
Litlu síðar, er Sörli gekk, skriðnaði hann öðrum fæti, studdi sik með hendinni. Þá mælti hann: “veitti nú höndin fætinum. Betr væri nú, at Erpr lifði.”
En er þeir kómu til Jörmunrekks konungs of nótt, þar sem hann svaf, ok hjuggu af honum hendr ok fætr, þá vaknaði hann ok kallaði á menn sína, bað þá vaka.
Þá mælti Hamðir: “Af myndi nú höfuðit, ef Erpr lifði.”
Þá stóðu upp hirðmenninir ok sóttu þá ok fengu eigi sótt með vápnum. Þá kallaði Jörmunrekkr, at þá skal berja grjóti. Var svá gert. Þar fellu þeir Sörli ok Hamðir. Þá var ok dauð öll ætt ok afkvæmi Gjúka. Því er brynja kölluð klæði eða váðir Hamðis ok Sörla.
51. Frá Völsungum.
Eftir Sigurð svein lifði dóttir, er Áslaug hét, er fædd var at Heimis í Hlymdölum, ok eru þaðan ættir komnar stórar. Svá er sagt, at Sigmundr Völsungsson var svá máttugr, at hann drakk eitr ok sakaði ekki, en Sinfjötli, sonr hans, ok Sigurðr váru svá harðir á húðna, at þá sakaði ekki eitr, at útan kæmi á þá bera. Því hefir Bragi skáld svá kveðit:
114.
Þá er forns Litar flotna
á fangboða öngli
hrökkviáll of hrokkinn
hekk Völsunga drekku.
Eftir þessum sögum hafa flest skáld ort ok tekit ýmsa þáttu. Bragi inn gamli orti um fall Sörla ok Hamðis í drápu þeiri, er hann orti um Ragnar loðbrók.
115.
Knátti eðr við illan
Jörmunrekkr at vakna
með dreyrfáar dróttir
draum í sverða flaumi;
rósta varð í ranni
Raudvés höfuðniðja,
þá er hrafnbláir hefnðu
harma Erps of barmar.
116.
Flaut of set við sveita
sóknar alfs í golfi
hræva dögg, þar er höggnar
hendr sem fætr of kenndusk;
fell í blóði blandinn
brunn ölskála, runna
þat er á Leifa landa
laufi fátt, at höfði.
117.
Þar svá at gerðu gyrðan
golfhölkvis sá fylkis
segls naglfara siglur
saums andvanar standa;
urðu snemmst ok sörli
samráða þeir Hamðir
hörðum herðimýlum
Hergauts vinu barðir.
118.
Mjök lét stála stökkvir
styðja Gjúka niðja
flaums, þá er fjörvi næma
Foglhildar mun vildu,
ok bláserkjar birkis,
ball, fagrgötu allir,
ennihögg ok eggjar
Jónakrs sonum launa.
119.
Þat sék fall á fögrum
flotna randar botni.
Ræs gafumk reiðar mána
Ragnarr ok fjölð sagna.
52. Frá Fróða konungi ok kverninni Grótta.
Hví er gull kallat mjöl Fróða? Til þess er saga sjá, at Skjöldr hét sonr Óðins, er Skjöldungar eru frá komnir. Hann hafði atsetu ok réð löndum, þar sem nú er kölluð Danmörk, en þá var kallat Gotland. Skjöldr átti þann son, er Friðleifr hét, er löndum réð eftir hann. Sonr Friðleifs hét Fróði. Mann tók konungdóm eftir föður sinn í þann tíð, er Ágústus keisari lagði frið of heim allan. Þá var Kristr borinn. En fyrir því at Fróði var allra konunga ríkastr á Norðlöndum, þá var honum kenndr friðrinn um alla danska tungu, ok kalla menn það Fróðafrið. Engi maðr grandaði öðrum, þótt hann hitti fyrir sér föðurbana eða bróðurbana lausan eða bundinn. Þá var ok engi þjófr eða ránsmaðr, svá at gullhringr einn lá á Jalangrsheiði lengi.
Fróði konungr sótti heimboð í Svíþjóð til þess konungs, er Fjölnir er nefndr. Þá keypti hann ambáttir tvær, er hétu Fenja ok Menja. Þær váru miklar ok sterkar.
Í þann tíma fundust í Danmörku kvernsteinar tveir svá miklir, at engi var svá sterkr, at dregit gæti. En sú náttúra fylgði kvernunum, at þat mólst á kverninni, sem sá mælti fyrir, er mól. Sú kvern hét Grótti. Hengikjöftr er sá nefndr, er Fróða konungi gaf kvernina.
Fróði konungr lét leiða ambáttirnar til kvernarinnar ok bað þær mala gull, ok svá gerðu þær, mólu fyrst gull ok frið ok sælu Fróða. Þá gaf hann þeim eigi lengri hvílð eða svefn en gaukrinn þagði eða hljóð mátti kveða. Þat er sagt, at þær kvæði ljóð þau, er kallat er Gróttasöngr, ok er þetta upphaf at:
120.
Nú erum komnar
til konungs húsa
framvísar tvær,
Fenja ok Menja;
þær eru at Fróða
Friðleifs sonar
máttkar meyjar
at mani hafðar.
Ok áðr létti kvæðinu, mólu þær her at Fróða, svá at á þeiri nótt kom þar sá sækonungr, er Mýsingr hét, ok drap Fróða, tók þar herfang mikit. Þá lagðist Fróðafriðr. Mýsingr hafði með sér Grótta ok svá Fenju ok Menju ok bað þær mala salt. Ok at miðri nótt spurðu þær, ef eigi leiddist Mýsingi salt. Hann bað þær mala lengr. Þær mólu litla hríð, áðr niðr sökk skipit, ok var þar eftir svelgr í hafinu, er særinn fellr í kvernaraugat. Þá varð sær saltr.
53. Frá Hrólfi kraka ok Vögg
Hví er gull kallat sáð Kraka? Konungr einn í Danmörk er nefndr Hrólfr kraki. Hann var ágætastr fornkonunga fyrst af mildi ok fræknleik ok lítillæti. Þat er eitt mark um lítillæti hans, er mjök er fært í frásagnir, at einn lítill sveinn ok fátækr er nefndr Vöggr. Hann kom í höll Hrólfs konungs. Þá var konungrinn ungr at aldri ok grannligr á vöxt. Þá gekk Vöggr fyrir hann ok sá upp á hann.
Þá mælti konungr: “Hvat viltu mæla, sveinn, er þú sér á mik?”
Vöggr segir: “Þá er ek var heima, heyrðak sagt, at Hrólfr konungr at Hleiðru var mestr maðr á Norðrlöndum, en nú sitr hér í hásæti kraki einn lítill, ok kallið þér hann konung.”
Þá svarar konungr: “Þú, sveinn, hefir gefit mér nafn, at ek skal heita Hrólfr kraki, en þat er títt, at gjöf skal fylgja nafnfesti. Nú sé ek þik enga gjöf hafa til at gefa mér at nafnfesti, þá er mér sé þægilig. Nú skal sá gefa öðrum, er til hefir,” – tók gullhring af hendi sér ok gaf honum.
Þá mælti Vöggr: “Gef þú allra konunga heilastr, ok þess strengi ek heit at verða þess manns bani, er þinn banamaðr verðr.”
Þá mælti konungr ok hló við: “Litlu verðr Vöggr feginn.”
54. Frá Hrólfi hraka ok Aðilsi konungi.
Annat mark var þat sagt frá Hrólfi kraka um fræknleik hans, at sá konungr réð fyrir Uppsölum, er Aðils hét. Hann átti Yrsu, móður Hrólfs kraka. Hann hafði ósætt við þann konung, er réð fyrir Nóregi, er Áli hét. Þeir stefndu orrostu milli sín á ísi vatns þess, er Væni heitir. Aðils konungr sendi boð Hrólfi kraka, mági sínum, at hann kæmi til liðveizlu við hann, ok hét mála öllum her hans, meðan þeir væri í ferðinni, en konungr sjálfr skyldi eignast þrjá kostgripi, þá er hann köri af Svíðjóð. Hrólfr konungr mátti eigi fara fyrir ófriði þeim, er hann átti við Saxa, en þó sendi hann Aðilsi berserki sína tólf. Þar var einn Böðvarr bjarki ok Hjalti hugprúði, Hvítserkr hvati, Vöttr, Véseti, þeir bræðr Svipdagr ok Beiguðr. Í þeiri orrostu féll Áli konungr ok mikill hluti liðs hans. Þá tók Aðils konungr af honum dauðum hjálminn Hildisvín ok hest hans Hrafn.
Þá beiddust þeir berserkir Hrólfs kraka at taka mála sinn, þrjú pund gulls hverr þeira, ok um fram beiddust þeir at flytja Hrólfi kraka kostgripi þá, er þeir kuru til handa honum. Þat var hjálmrinn Hildigöltr ok brynjan Finnsleif, er á hvárigu festi járn, ok gullhringr sá, er kallaðr var Svíagríss, er átt höfðu langfeðgar Aðils. En konungr varnaði allra gripanna, ok eigi heldr galt hann málann. Fóru berserkir braut ok unðu illa sínum hlut, sögðu svá búit Hrólfi kraka.
Ok jafnskjótt byrjaði hann ferð sína til Uppsala, ok er hann kom skipum sínum í ána Fýri, þá reið hann til Uppsala, ok með honum tólf berserkir hans, allr griðalausir. Yrsa, móðir hans, fagnaði honum ok fylgði honum til herbergis ok eigi til konungs hallar. Váru þá gervir eldar fyrir þeim ok gefit öl at drekka.
Þá komu menn Aðils konungs inn ok báru skíð á eldinn ok gerðu svá mikinn, at klæði brunnu af þeim Hrólfi, ok mæltu: “Er þat satt, at Hrólfr kraki ok berserkir hans flýja hvárki eld né járn?”
Þá hljóp Hrólfr kraki upp ok allir þeir. Þá mælti hann:
121.
“Aukum enn elda
at Aðils húsum,”
tók skjöld sinn ok kastaði á eldinn ok hljóp yfir eldinn, meðan skjöldrinn brann, ok mælti enn:
122.
“Flýra sá eld
er yfir hleypr.”
Svá fór hverr at öðrum hans manna, tóku þá ok, er eldinn höfðu aukit, ok köstuðu á eldinn. Þá kom Yrsa ok fekk Hrólfi kraka dýrshorn, fullt af gulli, ok þar með hringinn Svíagrís ok bað þá braut ríða til liðsins. Þeir hljópu á hesta sína ok ríða ofan á Fýrisvöllu. Þá sá þeir, at Aðils konungr reið eftir þeim með her sinn alvápnaðan ok vill drepa þá. Þá tók Hrólfr kraki hægri hendi gullit ofan í hornit ok söri allt um götuna. En er Svíar sjá þat, hlaupa þeir ór söðlunum, ok tók hverr slíkt er fekk, en Aðils konungr bað þá ríða ok reið sjálfr ákafliga. Slöngvir hét hestr hans, allra hesta skjótastr. Þá sá Hrólfr kraki, at Aðils konungr reið nær honum, tók þá hringinn Svíagrís ok kastaði til hans ok bað hann þiggja at gjöf. Aðils konungr reið at hringinum ok tók til með spjótsoddinum ok renndi upp á falinn.
Þá veik Hrólfr kraki aftr ok sá, er hann laut niðr. Þá mælti hann: “Svínbeygt hefi ek nú þann, er ríkastr er með Svíum.” Svá skilðust þeir.
Af þessi sök er gull kallat sáð Kraka eða Fýrisvalla. Svá kvað Eyvindr skáldaspillir:
123.
Bárum, Ullr, of alla,
ímunlauks, á hauka
fjöllum Fýrisvalla
fræ Hákunar ævi.
Svá sem Þjóðólfr kvað:
124.
Örð sær Yrsu burðar
inndrótt jöfurr sinni
bjartplógaðan bauga
brattakr völu-spakra.
Eyss landreki ljósu
lastvarr Kraka barri
á hlémyldar holdi,
hauks kölfur mér sjalfum.
55. Frá Hölga konungi.
Svá er sagt, at konungr sá, er Hölgi er nefndr, er Hálogaland er við kennt, var faðir Þorgerðar Hölgabrúðar. Þau váru bæði blótuð, ok var haugr Hölga kastaðr, önnur fló af gulli eða silfri – þat var blótféit – en önnur fló af moldu ok grjóti. Svá kvað Skúli Þorsteinsson:
125.
Þá er ræfrvita Reifnis
rauð ek fyr Svölð til auðar,
herfylgins bar ek Hölga
haugþök saman baugum.
56. Enn frá gullskenningum.
Í Bjarkarmálum inum fornum eru tölð mörg gullsheiti. Svá segir þar:
126.
Gramr inn gjöflasti
gæddi hirð sína
Fenju forverki,
Fáfnis Miðgarði,
Glasis glóbarri,
Grana fagrbyrði,
Draupnis dýrsveita,
dúni Grafvitnis.
127.
Ýtti örr hilmir,
aldir við tóku,
Sifjar svarðfestum,
svelli dalnauðar,
tregum otrsgjöldum,
tárum Mardallar,
eldi Órunar,
Iðja glysmálum.
128.
Gladdi gunnveitir,
gengum fagrbúnir,
Þjaza þingskilum
þjóðir hermargar,
Rínar rauðmalmi,
rógi Niflunga,
vísi inn vígdjarfi.
Varði hann Baldr þeygi.
Gull er kallat í kenningum eldr handar eða liðs eða leggjar, því at þat er rautt, en silfr snær eða svell eða héla, því at þat er hvítt. Með sama hætti skal ok kenna gull eða silfr til sjóðs eða diguls eða lauðar, en hvárttveggja silfr ok gull má vera grjót handar eða hálsgjörð nökkurs þess manns, er títt var at hafa men. Men ok hringar eru bæði silfr ok gull, ef eigi er annan veg greint. Sem kvað Þorleikr fagri:
129.
Kastar gramr á glæstar
gegn valstöðvar þegnum,
ungr vísi gefr eisu
armleggs, digulfarmi.
Ok sem kvað Einarr skálaglamm:
130.
Liðbröndum kná Lundar
landfrækn jöfurr granda.
Hykka ek ræsis rekka
Rínar grjót of þrjóta.
Svá kvað Einarr Skúlason:
131.
Blóðeisu liggr bæði
bjargs tveim megin geima
sjóðs, á ek sökkva stríði,
snær ok eldr, at mæra.
Ok enn sem hann kvað:
132.
Dægr þrymr hvert, en hjarta
hlýrskildir ræðr mildu
Heita blakks, of hvítum
hafleygr digulskafli.
Aldri má fyr eldi
áls hrynbrautar skála,
öll viðr folka fellir
framræði snæ bræða.
Hér er gull kallat eldr áls hrynbrautar, en silfr snær skálanna. Svá kvað Þórðr Mæraskáld:
133.
Sér á seima rýri,
sigðis látrs at átti,
hrauns glaðsendir handa,
Hermóðr föður góðan.
57. Maðr kenndr til gulls.
Maðr er kallaðr brjótr gullsins, svá sem kvað Óttarr svarti:
134.
Góðmennis þarf ek gunnar
glóð-brjótanda at njóta.
Hér er alnennin inni
inndrótt með gram svinnum.
Eða gullsendir, sem kvað Einarr skálaglamm:
135.
Gullsendir lætr grundar,
glaðar þengill her drengja,
hans mæti kná ek hljóta,
hljót Yggs mjaðar njóta.
Gullvörpuðr, sem kvað Þorleikr:
136.
Hirð viðr grams með gerðum
gollvörpuðr sér holla.
Gullstríðir, sem kvað Þorvaldr blönduskáld:
137.
Gullstríðir verpr glóðum,
gefr auð konungr rauðan,
óþjóðar bregðr eyðir,
armleggs, Grana farmi.
Gullskati, sem hér er:
138.
Gat ek gullskata;
gör er leygs of bör
götu gunnvita
gráps tögdrápa.
58. Kona kennd til gulls.
Kona er kennd til gulls, kölluð selja gulls, sem kvað Hallar-Steinn:
139.
Svalteigar mun selju
salts Viðblinda galtar
rafkastandi rastar
reyrþvengs muna lengi.
Hér er kallat hvalir Viðblinda geltir. Hann var jötunn ok dró hvali í hafi út sem fiska. Teigr hvala er sær, röf sævar er gull. Kona er selja gulls þess, er hon gefr, ok samheiti við selju er tré, sem fyrr er ritat, at kona er kennd við alls konar trjáheiti kvenkennd. Hon er ok lág kölluð þess, er hon gefr. Lág heitir ok tré þat, er fellr í skógi. Svá kvað Gunnlaugr ormstunga:
140.
Alin var rýgr at rógi,
runnr olli því gunnar,
lág var ek auðs at eiga
óðgjarn, fira börnum.
Kona er kölluð mörk. Svá kvað Hallar-Steinn:
141.
Ek hefi óðar lokri
ölstafna Bil skafna,
væn mörk skála, verki
vandr stef-knarrar branda.
Tróða, enn sem kvað Steinn:
142.
Þú munt, fúrs, sem fleiri,
flóðs hirðisif, tróður,
grönn, við gæfu þinni
grjóts Hjaðninga brjótask.
Skorða, svá kvað Ormr Steinþórsson:
143.
Skorða var í föt færð
fjarðbeins afar hrein.
Nýri slöng nadd-Freyr
nisting of mjaðar Hrist.
Stoð, sem Steinarr kvað:
144.
Mens hafa mildrar Synjar
mjúkstalls logit allir,
sjá höfumk veltistoð stilltan
straumtungls, at mér draumar.
Björk, enn sem Ormr kvað:
145.
Því at hols hrynbáls
hramma, þats ek berk fram,
Billings á burar full
bjarkar hefi ek lagit mark.
Eik, svá sem hér er:
146.
Aura stendr fyr órum
eik fagrbúin leiki.
Lind, svá sem hér er:
147.
Ógnrakkr, skalat okkur,
almr dynskúrar malma,
svá bauð lind í landi
líns, hugrekki dvína.
59. Maðr kenndr til viða.
Maðr er kenndr til viða, sem fyrr er ritat, kallaðr reynir vápna eða víga, ferða ok athafnar, skipa ok alls þess, er hann ræðr ok reynir. Svá kvað Úlfr Uggason:
148.
En stirðþinull starði
storðar leggs fyr borði
fróns á folka reyni
fránleitr ok blés eitri.
Viðr ok meiðr, sem kvað Kormákr:
149.
Meiðr er mörgum æðri
morðteins í dyn fleina;
hjörr fær hildibörrum
hjarl Sigurði jarli.
Lundr, svá kvað Hallfreðr vandræðaskáld:
150.
Askþollum stendr Ullar
austr at miklu trausti
rækilundr inn ríki
randfárs brumaðr hári.
Hér er ok þollr nefndr. Búss, svá kvað Arnórr:
151.
Rökr öndurt bað randir
reggbúss saman leggja,
rógskýja helt, Rygja,
regni haustnótt gegnum.
Askr, sem Refr kvað:
152.
Gekk í gulli stokkna
gjöfrífr, Háars drífu
askr viðr ærinn þroska,
as-Freyr sæing meyjar.
Hlynr, sem hér er:
153.
Heill kom þú, handar svella
hlynr kvaddi svá brynju.
Börr, sem Refr kvað:
154.
Alls böðgæðis bjóða,
börr ræðr til þess hjörva,
ógnstöðvar hefi ek ægi
einráðit Þórsteini.
Stafr, sem Óttarr kvað:
155.
Heltu, þar er hrafn né svalta,
hvatráðr ertu, láði,
ógnarstafr, fyr jöfrum,
ýgr, tveimr, við kyn beima.
Þorn, sem Arnórr kvað:
156.
Hlóð, en hála téðu
hirðmenn ara grenni,
auðar þorn fyr örnu
ungr valköstu þunga.
60. Orrostukenningar.
Hvernig skal kenna orrostu? Svá, at kalla veðr vápna eða hlífa eða Óðins eða valkyrju eða herkonunga eða gný eða glym. Svá kvað Hornklofi:
157.
Háði gramr, þar er gnúðu,
geira hregg við seggi,
rauð fnýstu ben blóði,
bengögl at dyn Sköglar.
Svá kvað Eyvindr:
158.
Ok sá halr
at Háars veðri
hösvan serk
hrísgrímnis bar.
Svá kvað Bersi:
159.
Þótta ek, þá er æri,
ár, sagt er þat, várum,
hæfr at Hlakkar drífu
hyrrunnum vel gunnar.
Svá kvað Einarr:
160.
Glymvindi lætr Göndlar,
gnestr hörr, taka mestum
Hildar segl, Þar er hagli,
hraustr þengill, drífr strengjar.
Sem kvað Einarr skálaglamm:
161.
Né sigbjarka serkir
sómmiðjungum rómu
Hárs við Högna skúrir
hléðut fast of séðir.
Svá sem hér:
162.
Odda gnýs við æsi
oddnets þinul setja.
Ok enn þetta:
163.
Hnigu fjandr at glym Göndlar
grams und arnar hramma.
61. Vápnakenningar ok herklæða.
Vápn ok herklæði skal kenna til orrostu ok til Óðins ok valmeyja ok herkonunga, kalla hjálm hött eða fald, en brynju serk eða skyrtu, en skjöld tjald, ok skjaldborgin er kölluð höll ok ræfr, veggr ok gólf. Skildir eru kallaðir ok kenndir við herskip, sól eða tungl eða lauf eða blik eða garðr skipsins. Skjöldr er ok kallaðr skip Ullar eða kennt til fóta Hrungnis, er hann stóð á skildi. Á fornum skjöldum var títt at skrifa rönd þá, er baugr var kallaðr, ok eru við þann baug skildir kenndir. Höggvápn, öxar eða sverð, er kallat eldar blóðs eða benja. Sverð heita Óðins eldar, en öxar kalla menn trollkvinna heitum ok kenna við blóð eða benjar eða skóg eða við. Lagvápn eru vel kennd til orma eða fiska. Skotvápn eru mjök kennd til hagls eða drífu eða rotu. Öllum þessum kenningum er marga lund breytt, því at þat er flest ort í lofkvæðum, er þessar kenningar þarf við. Svá kvað Víga-Glúmr:
164.
Lattisk herr með höttu
Hangatýs at ganga,
þóttit þeim at hætta
þekkiligt, fyr brekku.
Svá kvað Einarr skálaglamm:
165.
Hjalmfaldinn bauð hildi
hjaldrörr ok Sigvaldi,
hinn er fór í gný Gunnar,
gunndjarfr Búi, sunnan.
Róða serkr, sem Tindr kvað:
166.
Þá er hringfáum Hanga
hrynserk, viðum brynju
hruðusk riðmarar Róða
rastar, varð at kasta.
Hamðis skyrta, sem Hallfreðr kvað:
167.
Ólítinn brestr úti
unndýrs frömum runnum
hart á Hamðis skyrtum
hryngráp Egils vápna.
Sörla föt, enn sem hann kvað:
168.
Þaðan verða föt fyrða,
fregn ek görla þat, Sörla
rjóðask björt í blóði
benfúr méil-skúrum.
[Hlakkar tjöld], sem Grettir kvað:
169.
Heldu Hlakkar tjalda
hefjendr saman nefjum
Hildar veggs ok hjuggusk
hregg-Nirðir til skeggjum.
Róða ræfr, sem Einarr kvað:
170.
Eigi þverr fyrir augna
Óðs beðvinu Róða
ræfrs, eignisk sá, regni
ramsvell, konungr elli.
Hildar veggr, sem kvað Grettir ok áðr er ritat. Skipsól, sem Einarr kvað:
171.
Leyg rýðr ætt á ægi
Óláfs skipa sólar.
Hlýrtungl, sem Refr kvað:
172.
Dagr var fríðr, sá er fögru
fleygjendr alinleygjar
í hangferil hringa
hlýrtungli mér þrungu.
Garðr skips, sem hér er:
173.
Svá skaut gegn í gögnum
garð steinfarinn barða,
sá var, gnýstærir geira,
gunnar æfr, sem næfrar.
Askr Ullar, sem Þjóðólfr kvað:
174.
Ganga él of yngva
Ullar skips með fullu,
þar er samnagla siglur
slíðrdúkaðar ríða.
Ilja blað Hrungnis, sem Bragi kvað:
175.
Vilið, Hrafnketill, heyra,
hvé hreingróit steini
Þrúðar skal ek ok þengil
þjófs ilja blað leyfa?
Bragi skáld kvað þetta um bauginn á skildinum:
176.
Nema svá at góð ins gjalla
gjöld baugnafaðs vildi
meyjar hjóls inn mæri
mögr Siguðar Högna.
Hann kallaði skjöldinn Hildar hjól, en bauginn nöf hjólsins. Baugjörð, sem Hallvarðr kvað:
177.
Rauðljósa sér ræsir,
rít brestr sundr in hvíta,
baugjörð brodda ferðar,
bjúgrennd, í tvau fljúga.
Svá er enn kveðit:
178.
Baugr er á beru sæmstr,
en á boga örvar.
Sverð er Óðins eldr, sem Kormákr kvað:
179.
Svall, þá er gekk með gjallan
Gauts eld, hinn er styr belldi,
glaðfæðandi Gríðar,
gunnr. Komsk Urðr ór brunni
Hjálms eldr, sem kvað Úlfr Uggason:
180.
Fullöflug lét fjalla
fram haf-Sleipni þramma
Hildr, en Hrofts of gildar
hjalmelda mar felldu.
Brynju eldr, sem kvað Glúmr Geirason:
181.
Heinþynntan lét hvína
hryneld at þat brynju
foldar vörðr, sá er fyrðum
fjörn-harðan sik varði.
Randar íss ok grand hlífar, sem Einarr kvað:
182.
Ráðvöndum þá ek rauðra
randa ís at vísa,
grand berum hjalms í hendi,
hvarmþey drifinn Freyju.
Öx heitir trollkona hlífa, sem Einarr kvað:
183.
Sjá megu rétt, hvé, Ræfils
ríðendr, við brá Gríðar
fjörnis fagrt of skornir,
foldviggs, drekar liggja.
Spjót er ormr kallat, sem Refr kvað:
184.
Kná myrkdreki marka
minn, þar er ýtar finnask,
æfr á aldar lófum
eikinn borðs at leika.
Örvar eru kallaðar hagl boga eða strengjar eða hlífa eða orrostu, sem Einarr kvað skálaglamm:
185.
Brak-Rögnir skók bogna,
barg óþyrmir varga,
hagl ór Hlakkar seglum,
hjörs, rakkliga fjörvi.
Ok Hallfreðr:
186.
Ok geir-Rótu götvar
gagls við strengjar hagli
hungreyðöndum hanga
hléðut járni séðar.
Ok Eyvindr skáldaspillir:
187.
Lítt kváðu þik láta,
landvörðr, er brast, Hörða,
brynju hagl í benjum,
bugusk almar, geð falma.
62. Frá Hjaðningavígum.
Orrosta er kölluð Hjaðninga veðr eða él ok vápn Hjaðninga eldr eða vendir, en saga er til þess.
Konungr sá, er Högni er nefndr, átti dóttur, er Hildr hét. Hana tók at herfangi konungr sá, er Heðinn hét Hjarrandason. Þá var Högni konungr farinn í konunga stefnu. En er hann spuðri, at herjat var í ríki hans ok dóttir hans í braut tekin, þá fór hann með sínu liði at leita Heðins ok spurði til hans, at hann fór norðr með landi. Þá er Högni konungr kom í Nóreg, spurði hann, at Heðinn hafði siglt vestr of haf. Þá siglir Högni eftir honum allt til Orkneyja, ok er hann kom þar, sem heitir Háey, þá var þar fyrir Heðinn með lið sitt.
Þá fór Hildr á fund föður síns ok bauð honum men at sætt af hendi Heðins, en í öðru orði sagði hon, at Heðinn væri búinn at berjast ok ætti Högni af honum engrar vægðar ván. Högni svarar stirt dóttur sinni. En er hon hitti Heðin, sagði hon honum, at Högni vildi enga sætt, ok bað hann búast til orrostu, ok svá gera þeir hvárirtveggju, ganga upp á eyna ok fylkja liðinu.
Þá kallar Heðinn á Högna, mág sinn, ok bauð honum sætt ok mikit gull at bótum.
Þá svarar Högni: “Of síð bauttu þetta, ef þú vill sættast, því að nú hefi ek dregit Dáinsleif, er dvergarnir gerðu, er mannsbani skal verða, hvert sinn er bert er, ok aldri bilar í höggvi ok ekki sár grær, ef þar skeinist af.”
Þá mælti Heðinn: “Sverði hælir þú þar, en eigi sigri. Þat kallak gott hvert, er dróttinhollt er.”
Þá hófu þeir orrostu þá, er Hjaðningavíg er kallat, ok börðust þann dag allan, ok at kveldi fóru konungar til skipa. En Hildr gekk of nóttina til valsins ok vakði upp með fjölkynngi alla þá, er dauðir váru. Ok annan dag gengu konungarnir á vígvöllinn ok börðust ok svá allir þeir, er fellu inn fyrra daginn. Fór svá sú orrosta hvern dag eftir annan, at allir, þeir er fellu, ok öll vápn, þau er lágu á vígvelli, ok svá hlífar, urðu, at grjóti. En er dagaði, stóðu upp allir dauðir menn ok börðust, ok öll vápn váru þá nýt. Svá er sagt í kvæðum, at Hjaðningar skulu svá bíða ragnaröks. Eftir þessi sögu orti Bragi skáld í Ragnars drápu loðbrókar.
63. Orrosta kennd til Óðins.
Orrosta er veðr Óðins, sem fyrr er ritat. Svá kvað Víga-Glúmr:
188.
Rudda ek sem jarlar,
orð lék á því, forðum
með veðrstöfum Viðris
vandar mér til landa.
Viðris veðr er hér kallat orrusta, en vöndr vígs sverðit, en menn stafir sverðsins. Hér er bæði orrosta ok vápn haft til kenningar mannins. Þat er rekit kallat, er svá er ort. Skjöldr er land vápnanna, en vápn er hagl eða regn þess lands, ef nýgervingum er ort.
64. Skipskenningar.
Hvernig skal kenna skip? Svá, at kalla hest eða dýr eða skíð sækonunga eða sævar eða skipreiða eða veðrs. Báru fákr, sem Hornklofi kvað:
189.
Hrjóðr lét hæstrar tíðar
harðráðr skipa börðum
báru fáks ins bleika
barnungr á lög þrungit.
Geitis marr, svá kvað Erringar-Steinn:
190.
En þótt ófrið sunnan
öll þjóð segi skaldi,
hlöðum Geitis mar grjóti,
glaðir nennum vér, þenna.
Sveiða hreinar:
191.
Súðlöngum komt sveiða,
sunds liðu dýr frá grundu,
sigrakkr, Sölsa bekkjar,
Sveins mögr, á tröð hreinum.
Svá kvað Hallvarðr. Hér er ok kölluð sunds dýr ok særinn Sölsa bekkr. Svá kvað Þórðr Sjáreksson:
192.
Sveggja lét fyr Siggju
sólborðs goti norðan.
Gustr skaut Gylfa rastar
glaumi suðr fyr Aumar
En slóðgoti síðan
sæðings fyr skut bæði,
hestr óð lauks fyr Lista,
lagði Körmt ok Agðir.
Hér er skip kallat sólborðs hestr ok sær Gylfa land, sæðings slóð særinn ok hestr skipit ok enn lauks hestr. Laukr heitir siglutré. Ok enn sem Markús kvað:
193.
Fjarðlinna óð fannir
fast vetrliði rastar.
Hljóp of húna gnípur
hvals rann íugtanni.
Björn gekk fram á fornar
flóðs hafskíða slóðir.
Skúrörðigr braut skorðu
skers glymfjötur bersi.
Hér er skip kallat björn rasta. Björn heitir vetrliði ok íugtanni ok bersi, ok björn skorðu er hér kallat. Skip er ok kallat hreinn, svá kvað Hallvarðr, sem áðr er ritat, ok hjörtr, sem kvað Haraldr konungr Sigurðarson:
194.
Sneið fyr Sikiley víða
súð, várum þá prúðir.
Brýnt skreið vel til vánar
vengis hjörtr und drengjum.
Ok elgr, sem Einarr kvað:
195.
Baugs, getr með þér þeygi,
þýðr, drengr vera lengi,
elg búum flóðs, nema fylgi,
friðstökkvir, því nökkut.
Otr, sem Máni kvað:
196.
Hvat munt hafs á otri,
hengiligr, með drengjum,
karl, því at kraftr þinn förlask,
kinngrár, mega vinna?
Vargr, sem kvað Refr:
197.
En hoddvönuðr hlýddi,
hlunnvitnis em ek runni
hollr til hermðar-spjalla
heinvandils, Þórsteini.
Ok oxi. Skip er kallat skíð eða vagn eða reið. Svá kvað Eyjólfr dáðaskáld:
198.
Meita fór at móti
mjök síð of dag skíði
ungr með jöfnu gengi
útvers frömum hersi.
Svá kvað Styrkárr Oddason:
199.
Ok eft ítrum stökkvi
ók Högna lið vögnum
hlunns á Heita fannir
hyrjar flóðs af móði.
Ok sem Þorbjörn kvað:
200.
Hafreiðar var hlæðir
hlunns í skírnar brunni,
Hvíta-Krists sá er hæsta
hoddsviptir fekk giftu.
65. Kristskenningar.
Hvernig skal Krist kenna? Svá, at kalla hann skapara himins ok jarðar, engla ok sólar, stýranda heims ok himinríkis ok engla, konung himna ok sólar ok engla ok Jórsala ok Jórdánar ok Gríklands, ráðandi postula ok heilagra manna. Forn skáld hafa kennt hann við Urðarbrunn ok Róm, sem kvað Eilífr Guðrúnarson:
201.
Setbergs, kveða sitja
sunnr at Urðarbrunni,
svá hefir rammr konungr remmðan
Róms banda sig löndum.
Svá kvað Skafti Þóroddsson:
202.
Máttr er munka dróttins
mestr, aflar goð flestu.
Kristr skóp ríkr ok reisti
Rúms höll veröld alla.
Himna konungr, sem Markús kvað:
203.
Gramr skóp grund ok himna
glyggranns sem her dyggvan,
einn stillir má öllu
aldar Kristr of valda.
Svá kvað Eilifr kúlnasveinn:
204.
Hróts lýtr helgum krúzi
heims ferð ok lið beima.
Sönn er en öll dýrð önnur
einn sólkonungr hreinni.
Máríu sonr, enn sem Eilífr kvað:
205.
Hirð lýtr himna, dýrðar,
hvein Máríu sveini,
mátt vinnr mildingr dróttar,
maðr er hann ok goð, sannan.
Engla konungr, enn sem Eilífr kvað:
206.
Máttr er en menn of hyggi
mætr goðs vinar betri.
Þó er engla gramr öllu
örr helgari ok dýrri.
Jórdánar konungr, sem kvað Sighvatr:
207.
Endr réð engla senda
Jórdánar gramr fjóra,
fors þó hans á hersi
heilagt skoft, ór lofti.
Grikkja konungr, sem Arnórr kvað:
208.
Bænir hefi ek fyr beini
bragna falls við snjallan
Grikkja vörð ok Garða.
Gjöf launak svá jöfri.
Svá kvað Eilífr kúlnasveinn:
209.
Himins dýrð lofar hölða,
hann er alls konungr, stilli.
Hér kallaði hann fyrst Krist konung manna ok annat sinn alls konung. Enn kvað Einarr Skúlason:
210.
Lét, sá er landfolks gætir,
líknbjartr himinríki
umgeypnandi opna
alls heims fyr gram snjöllum.
66. Konungakenningar ok fyrirmanna.
Þar koma saman kenningar, ok verðr sá at skilja af stöð, er ræðr skáldskapinn, um hvárn kveðit er konunginn, því at rétt er at kalla Miklagarðskeisara Grikkjakonung, ok svá þann konung, er ræðr Jórsalalandi, at kalla Jórsalakonung, svá ok at kalla Rómskonung Rómaborgarkeisara, eða Englakonung, þann er Englandi ræðr. En sú kenning, er áðr var ritat, at kalla Krist konung manna, þá kenning má eiga hverr konungur. Konunga alla er rétt at kenna svá at kalla þá landráðendr eða landsvörðu eða landssæki eða hirðstjóra eða vörð landsfólks. Svá kvað Eyvindr skáldaspillir:
211.
Farmatýs
fjörvi næmðu
jarðráðendr
á Öglói.
Ok sem Glúmr kvað Geirason:
212.
Hilmir rauð und hjalmi
heina laut á Gautum.
Þar varð í gný geira
grundar vörðr of fundinn.
Sem Þjóðólfr kvað:
213.
Hár skyli hirðar stjóri
hugreifr sonum leifa
arf ok óðaltorfu,
ósk mín er þat, sína.
Sem Einarr kvað:
214.
Snáks berr fald of fræknu
folkvörðr, konungs Hörða
frama telr greppr fyr gumnum,
geðsnjallr skarar fjalli.
Rétt er ok um hann konung, er undir honum eru skattkonungar, at kalla hann konung konunga. Keisari er æðstr konunga, en þar næst er konungr sá, er ræðr fyrir þjóðlandi, jafn í kenningum öllum hverr við annan í skáldskap. Þar næst eru þeir menn, er jarlar heita eða skattkonungar, ok eru þeir jafnir í kenningum við konung, nema eigi má þá kalla þjóðkonunga, er skattkonungar eru. Ok svá kvað Arnórr jarlaskáld of Þorfinn jarl:
215.
Nemi drótt, hvé sjá sótti
snarlyndr konungr jarla.
Eigi þraut við ægi
ofvægjan gram bægja.
Þar næst eru í kenningum í skáldskap þeir menn, er hersar heita. Kenna má þá sem konung eða jarl, svá at kalla þá gullbrjóta ok auðmildinga ok merkismenn ok fólksstjóra eða kalla hann oddvita liðsins eða orrostu, fyrir því at þjóðkonungr hverr, sá er ræðr mörgum löndum, þá setr hann til landstjórnar með sér skattkonunga ok jarla at dæma landslög ok verja land fyrir ófriði í þeim löndum, er konungi liggja fjarri, ok skulu þeir dómar ok refsingar vera þar jafnréttir sem sjálfs konungs. En í einu landi eru mörg heruð, ok er þat háttr konunga at setja þar réttara yfir svá mörg heruð sem hann gefr til valds, ok heita þeir hersar eða lendir menn í danskri tungu, en greifar í Saxlandi, en barúnar í Englandi. Þeir skulu ok vera réttir dómarar ok réttir landvarnarmenn yfir því ríki, er þeim er fengit til stjórnar. Ef eigi er konungr nær, þá skal fyrir þeim merki bera í orrostum, ok eru þeir þá jafnréttir herstjórar sem konungar eða jarlar. Þar næst eru þeir menn, er hölðar heita. Þat eru búendr þeir, er gildir eru at ættum ok réttum fullum. Þá má svá kenna at kalla þá veitanda fjár ok gætanda ok sætti manna. Þessar kenningar megu ok eiga höfðingjar. Konungar ok jarlar hafa til fylgðar með sér þá menn, er hirðmenn heita ok húskarlar, en lendir menn hafa ok sér handgengna menn, þá er í Danmörku ok í Svíðjóð eru hirðmenn kallaðir, en í Nóregi húskarlar, ok sverja þeir þó eiða svá sem hirðmenn konungum. Húskarlar konunga váru mjök hirðmenn kallaðir í forneskju. Svá kvað Þorvaldr blönduskáld:
216.
Konungr heill ok svá snjallir
sókn-örr, við lof görvan
óð hafa menn í munni
mínn, húskarlar þínir.
Þetta orti Haraldr konungr Sigurðarson:
217.
Fullafli bíðr fyllar,
finn ek oft at drífr minna,
hilmis stóls, á hæla
húskarla lið jarli.
Hirðmenn ok húskarla höfðingja má svá kenna at kalla þá inndrótt eða verðung eða heiðmenn. Svá kvað Sighvatr:
218.
Þat frá ek víg á vatni
verðung jöfurs gerðu,
nadda él en, nýla,
næst tel ek engi in smæstu.
Ok enn þetta:
219.
Þági var sem þessum
þengils á jó strengjar
mjöð fyr malma kveðju
mær heiðþegum bæri.
Heiðfé heitir máli ok gjöf, er höfðingjar gefa. Svá kvað Óttarr svarti:
220.
Góðmennis þarf ek gunnar
glóðbrjótanda at njóta.
Hér er alnennin inni
inndrótt með gram svinnum.
Jarlar ok hersar ok hirðmenn eru svá kenndir, kallaðir konungs rúnar eða málar eða sessar. Svá kvað Hallfreðr:
221.
Grams rúni lætr glymja
gunnríkr, hinn er hvöt líkar,
Högna hamri slegnar
heiftbráðr of sik váðir.
Sem Snæbjörn kvað:
222.
Stjórnviðjar lætr styðja
stáls buðlinga máli
hlemmisverð við harðri
húflagan skæ dúfu.
Svá kvað Arnórr:
223.
Bera sýn of mik mínir
morðkennds taka enda
þess of þengils sessa
Þung mein synir ungir.
Konungs spjalli, sem Hallfreðr kvað:
224.
Ráð lukusk, at sá, síðan,
snjallráðr konungs spjalli
átti eingadóttur
Ónars viði gróna.
Svá skal menn kenna við ættir, sem Kormákr kvað:
225.
Heyri sonr á, Sýrar,
sannreynis, fentanna
örr greppa lætk uppi
jast-Rín, Haralds, mína.
Hann kallaði jarlinn sannreyni konungsins, en Hákon jarl son Sigurðar jarls. En Þjóðólfr kvað svá um Harald:
226.
Vex Óláfs feðr
járnsaxa veðr,
harðræði hvert
svá at hróðrs er vert.
Ok enn svá:
227.
Jarizleifr of sá,
hvert jöfri brá.
Hófsk hlýri fram
ins helga grams.
Ok enn kvað hann:
228.
Andaðr er sá,
er of alla brá,
haukstalla konr,
Haralds bróðursonr.
Enn kvað svá Arnórr í Rögnvaldsdrápu:
229.
Réð Heita konr hleyti
herþarfr við mik gerva.
Styrk lét oss of orkat
jarls mægð af því frægðar.
Ok enn kvað hann of Þorfinn jarl:
230.
Bitu sverð, en þar þurðu,
þunngör fyr Mön sunnan
Rögnvalds kind, und randir
ramlig folk, ins gamla.
Ok enn kvað hann:
231.
Ættbæti firr ítran
allríks, en ek bið líkna
trúra tyggja dýrum,
Torf-Einars goð meinum.
Ok enn kvað Einarr skálaglamm:
232.
Né ættstuðill ættar
ógnherði mun verða,
skyldr em ek hróðri at halda,
Hilditanns in mildri.
67. Skáldskaparheiti.
Hvernig er ókennd setning skáldskapar? Svá, at nefna hvern hlut sem heitir. Hver eru ókennd nöfn skáldskaparins? Hann heitir bragr ok hróðr, óðr, mærð, lof. Þetta kvað Bragi inn gamli, þá er hann ók um skóg nökkurn síð um kveld. Þá stefjaði trollkona á hann ok spurði, hverr þar fór:
233.
Troll kalla mik
tungl sjöt-rungnis,
auðsug jötuns,
élsólar böl,
vílsinn völu,
vörð nafjarðar,
hvélsvelg himins.
Hvat er troll, nema þat?
Hann svarði svá:
234.
Skald kalla mik
skapsmið Viðurs,
Gauts gjafrötuð,
grepp óhneppan,
Yggs ölbera,
óðs skapmóða,
hagsmið bragar.
Hvat er skald, nema þat?
Ok sem Kormákr kvað:
235.
Hróðr geri ek of mög mæran
meir Sigröðar fleira;
haftsænis geld ek hánum
heið. Sitr Þórr í reiðu.
Ok sem kvað Þórðr Kolbeinsson:
236.
Mjök lét margar snekkjur,
mærðar örr, sem knörru,
óðr vex skalds, ok skeiðar
skjaldhlynr á brim dynja.
Mærð, sem Úlfr Uggason kvað:
237.
Þar kemr á, en æri
endr bar ek mærð af hendi,
ofra ek svá, til sævar,
sverðregns, lofi þegna.
Hér er lof kallat skáldskapr.
68. Goðaheiti.
Hvernig eru nöfn goðanna? Þau heita bönd, sem kvað Eyjólfr dáðaskáld:
238.
Dregr land at mun banda
Eiríkr und sik geira
veðmildr ok semr hildi.
Ok höft, sem kvað Þjóðólfr inn hvinverski:
239.
Tormiðlaðr var tívum
tálhreinn meðal beina.
Hvat kvað hafta snytrir
hjalmfaldinn því valda.
Rögn, sem Einarr kvað skálaglamm:
240.
Rammaukin kveð ek ríki
rögn Hákunar magna.
Jólnar, sem Eyvindr kvað:
241.
Jólna sumbl
enn vér gátum,
stillis lof,
sem steina brú.
Díar, sem Kormákr kvað:
242.
Eykr með ennidúki
jarðhljótr día fjarðar
breyti, hún sá er, beinan,
bindr. Seið Yggr til Rindar.
69. Himins heiti, sólar ok tungls.
Þessi nöfn himins eru rituð, en eigi höfum vér fundit í kvæðum öll þessi heiti. En þessi skáldskaparheiti sem önnur þykkir mér óskylt at hafa í skáldskap, nema áðr finni hann í verka höfuðskálda þvílík heiti.
Himinn: hlýrnir, heiðþorrnir, hreggmímir, andlangr, ljósfari, drífandi, skatyrnir, víðfeðmir, vetmímir, leiftr, hrjóðr, víðbláinn.
Sól: sunna, röðull, eyglóa, alskír, sýni, fagrahvél, líknskin, Dvalins leika, álfröðull, ifröðull, mylin.
Tungl: máni, ný, nið, ártali, mulinn, fengari, glámr, skyndir, skjálgr, skrámr.
70. Jarðarheiti.
Hver eru jarðarheiti? Hon heitir jörð, sem Þjóðólfr kvað:
243.
Jarl lætr odda skúrar
oft herðir gör verða
hrings, áðr hann of þryngvi,
hörð él, und sik jörðu.
Fold, sem Óttarr kvað:
244.
Fold verr folk-Baldr,
fár má konungr svá,
örnu reifir Óleifr,
er framr Svía gramr.
Grund, sem Hallfreðr kvað:
245.
Grund liggr und bör bundin
breið holmfjöturs leiðar,
heinlands hoddum grandar
Höðr, eitrsvélum naðri.
Hauðr, sem Einarr kvað:
246.
Verja hauðr með hjörvi
hart döglinga bjartra
hjalmr springr oft fyr olmri
egghríð, framir seggir.
Land, sem Þórðr Kolbeinsson kvað:
247.
En eft víg frá Veigu,
vant er orð at styr, norðan
land eða lengra stundu
lagðisk suðr til Agða.
Láð, sem Óttarr kvað:
248.
Heltu, þar er hrafn né svalta,
hvatráðr ertu, láði
ógnar stafr, fyr jöfrum,
ýgr, tveimr, við kyn beima.
Hlöðyn, sem kvað Völu-Steinn:
249.
Man ek þat, er jörð við orða
endr myrk Danar sendi
grænnar gröfnum munni
gein Hlöðynjar beina.
Frón, sem kvað Úlfr Uggason:
250.
En stirðþinull starði
storðar leggs fyr borði
fróns á folka reyni
fránleitr ok blés eitri.
Fjörgyn, sem hér er kveðit:
251.
Örgildi var ek, Eldis,
áls Fjörgynjar, mála,
dyggr, sé heiðr ok hreggi,
hrynbeðs, áar steðja.
71. Úlfs heiti, bjarnar ok hjartar.
Vargr heitir dýr. Þat er rétt at kenna við blóð eða hræ, svá at kalla verð hans eða drykk. Eigi er rétt at kenna svá við fleiri dýr. Vargr heitir ok úlfr, sem Þjóðólfr kvað:
252.
Gera var gisting byrjuð
gnóg, en ulf ór skógi
sonr á sár at spenja
Sigorðar kom norðan.
Hér er hann ok geri kallaðr. Freki, sem Egill kvað:
253.
Þá er oddbreki,
sleit und freki,
gnúði hrafni
á höfuðstafni.
Vitnir, sem Einarr kvað:
254.
Elfr varð unda gjalfri
eitrköld roðin heitu.
Vitnis fell með vatni
varmt ölðr í men Karmtar.
Ylgr, sem Arnórr kvað:
255.
Svalg áttbogi ylgjar
ógóðr, en varð blóði
græðir grænn at rauðum,
grandauknum ná, blandinn.
Vargr, sem Illugi kvað:
256.
Vargs var munr þat, er margan,
menskerðir stakk sverði
myrkaurriða markar,
minn dróttinn rak flótta.
Þetta er enn vargs heiti, sem Hallr kvað:
257.
Heiðingja sleit hungri,
hárr gylðir naut sára,
granar rauð gramr á fenri,
gekk ulfr í ben drekka.
Ok enn sem Þórðr kvað:
258.
Óð, en ærnu náði
íms sveit freka hveiti,
gera ölðra naut gylðir,
Gjalpar stóð í blóði.
Björn heitir fetvíðnir, húnn, vetrliði, bersi, fress, íugtanni, ifjungr, glúmr, jölfuðr, vilskarpr, bera, jórekr, riti, frekr, blómr, ysjungr.
Hjörtr heitir mótroðnir, dalarr, dalr, Dáinn, Dvalinn, Duneyrr, Duraþrór.
72. Hestaheiti.
Þessi eru hesta heiti talið í Þorgrímsþulu:
259.
Hrafn ok Sleipnir,
hestar ágætir,
Valr ok Léttfeti,
var þar Tjaldari,
Gulltoppr ok Goti,
getit heyrðak Sóta,
Mór ok Lungr með Mari.
260.
Vigg ok Stúfr
var með Skævaði.
Þegn knátti Blakkr bera,
Silfrtoppr ok Sinir,
svá heyrðak Fáks of getit,
Gullfaxi ok Jór með goðum.
261.
Blóðughófi hét hestr,
er bera kváðu
öflgan Atriða,
Gísl ok Falhófnir,
Glær ok Skeiðbrimir,
þar var ok Gyllis getit.
Þessir eru enn talðir í Kálfsvísu:
262.
Dagr reið Drösli,
en Dvalinn Móðni,
Hjalmr Háfeta,
en Haki Fáki,
reið bani Belja
Blóðughófa,
en Skævaði
skati Haddingja.
263.
Vésteinn Vali,
en Vífill Stúfi,
Meinþjófr Mói,
en Morginn Vakri,
Áli Hrafni,
er til íss riðu,
en annarr austr
und Aðilsi
grár hvarfaði,
geiri undaðr.
264.
Björn reið Blakki,
en Bjárr Kerti,
Atli Glaumi,
en Aðils Slöngvi,
Högni Hölkvi,
en Haraldr Fölkvi,
Gunnarr Gota,
en Grana Sigurð.
Árvakr ok Alsviðr draga sólina, sem fyrr er ritat. Hrímfaxi eða Fjörsvartnir draga nóttina. Skinfaxi eða Glaðr fylgja deginum.
73. Öxn, ormar, sauðir, svín.
Þessi öxnaheiti eru í Þorgrímsþulu:
265.
Gamalla öxna nöfn
hefi ek görla fregit
þeira Rauðs ok Hæfis,
Rekinn ok Hýrr,
Himinhrjóðr ok Apli,
Arfr ok Arfuni.
Þessi eru orma heiti: dreki, Fáfnir, Jörmungandr, naðr, Níðhöggr, linnr, naðra, Góinn, Móinn, Grafvitnir, Grábakr, Ófnir, Sváfnir, grímr.
Naut: kýr, kálfr, yxni, kvíga, vetrungr, griðungr, boli.
Sauðr: hrútr, bekri, ær, lamb, veðr.
Svín: sýr, gylta, runi, göltr, gríss.
74. Heiti lofts ok veðra.
Hver eru heiti lofts ok veðranna? Loft heitir ginnungagap ok meðalheimr, foglheimr, veðrheimr. Veðr heitir hregg, byrr, glygg, hret, gjósta, vindr. Svá segir í Alsvinnsmálum:
266.
Vindr heitir með mönnum,
en vönsuðr með goðum,
kalla gneggjuð ginnregin,
æpi jötnar,
en alfar gnýfara,
heitir í helju hlömmuðr.
Veðr heitir ok gustr.
75. Hrafnsheiti ok arnar.
Tveir eru fuglar þeir, er eigi þarf at kenna annan veg en kalla blóð eða hræ drykk þeira eða verð. Þat er hrafn ok örn. Alla aðra fugla karlkennda má kenna við blóð eða hræ, ok er þat þá nafn örn eða hrafn, sem Þjóðólfr kvað:
267.
Blóðorra lætr barri
bragningr ara fagna.
Gauts berr sigð á sveita
svans örð konungr Hörða.
Geirs oddum lætr greddir
grunn hvert stika sunnar
hirð, þat er hann skal varða,
hrægamms ara sævar.
Þessi eru nöfn hrafns: krákr, Huginn, Muninn, borginmóði, árflognir, ártali, holdboði. Svá kvað Einarr skálaglamm:
268.
Fjallvönðum gaf fylli,
fullr varð, en spjör gullu,
herstefnandi hröfnum,
hrafn á ylgjar tafni.
Svá kvað Einarr Skúlason:
269.
Dolgskára kná dýrum
dýrr magnandi stýra,
Hugins fermu bregðr harmi
harmr, bliksólar garmi.
Ok enn sem hann kvað:
270.
En við hjaldr, þar er hölðar,
hugþrútit svellr, lúta,
Muninn drekkr blóð ór benjum
blásvartr, konungs hjarta.
Sem kvað Víga-Glúmr:
271.
Þá er dynfúsir dísar
dreyra mens á eyri,
bráð fekk borginmóði
blóðs, skjaldaðir stóðum.
Sem Skúli kvað Þorsteinsson:
272.
Myndit efst, þar er undir
árflogni gaf ek sárar,
Hlökk í hundraðs flokki
Hvítinga mik líta.
Örn heitir svá: ari, gemlir, hreggskornir, eggðir, ginnarr, undskornir, gallópnir. Sem Einarr kvað:
273.
Sámleitum rauð sveita,
sleit örn gera beitu,
fekksk arnar matr járnum,
Járnsöxu grön faxa.
Sem Óttarr kvað:
274.
Örn drekkr, undarn
ylgr fær, af hræum sylg,
oft rýðr ulfr köft,
ari getr verð þar.
Sem Þjóðólfr kvað:
275.
Segjöndum fló sagna
snótar ulfr at móti
í gemlis ham gömlum
glamma ó fyr skömmu.
Ok sem hér er:
276.
Hreggskornis vil ek handa
háleitan mjöð vanda.
Ok enn sem Skúli kvað:
277.
Vaki ek þat er val heltk ekka
víðis áðr ok síðan,
greppr hlýðir þá góðu,
gallópnis vel, spjalli.
76. Sævarheiti.
Hver eru sævar heiti? Hann heitir: marr, ægir, gymir, hlér, haf, leið, ver, salt, lögr, græðir. Sem Arnórr kvað ok fyrr var ritat:
278.
Nemi drótt, hvé sæ sótti
snarlyndr konungr jarla.
Eigi þraut við ægi
óvæginn gram bægja.
Hér er nefndr sær ok svá ægir. Marr, sem Hornklofi kvað:
279.
Þá er út á mar mætir
mannskæðr lagar tanna
ræsinaðr til rausnar
rak vébrautar Nökkva.
Lögr er ok hér nefndr. Svá kvað Einarr:
280.
Lögr þvær flaust, en fagrir,
flóðs vaskar brim stóðum,
þar er sær á hlið hvára
hlymr, veðrvitar glymja.
Hér er ok flóð kallat. Svá kvað Refr, sem fyrr var ritat:
281.
Færir Björn, þar er bára
brestr, undinna festa
oft í ægis kjafta
úrsvöl Gymis völva.
Haf, sem Halvarðr kvað:
282.
Vestr lézt í haf, hristir,
harðviggs, sikulgjarðar,
umbands allra landa,
íss, framstafni vísat.
Leið, sem hér er:
283.
Erum á leið frá láði
liðnir Finnum skriðnu.
Austr sé ek fjöll af flausta
ferli geisla merluð.
Ver, sem Egill kvað:
284.
Vestr fór ek of ver,
en ek Viðris ber
munstrandar mar,
svá er mitt of far.
Marr, sem Einarr kvað:
285.
Kaldr þvær marr und mildum
margt dægr viðu svarta,
grefr élsnúin, jöfri,
almsorg Manar þjalma.
Salt, sem Arnórr kvað:
286.
Salt skar húfi héltum
hraustr þjóðkóngr austan
Báru brimlogs rýri
brún veðr at Sigtúnum.
Græðir, sem Bölverkr kvað:
287.
Leiðangr bjótt af láði,
lögr gekk of skip, fögru,
gjalfrstóðum reist græði
glæstum, ár it næsta.
Hér er ok gjálfr kallat særinn. Víðir, sem kvað Refr:
288.
Barðristinn nemr brjósti
borðheim drasill skorðu,
nauð þolir viðr, en víði
verpr inn of þröm stinnan.
Húmr, sem Brennu-Njáll kvað:
289.
Senn jósum vér, svanni,
sextán, en brim vexti,
dreif á hafskips húfa
húm, í fjórum rúmum.
Þessi eru enn sævar heiti, svá at rétt er at kenna til skip eða gull. Rán, er sagt, at var kona Ægis, svá sem hér er:
290.
Hrauð í himin upp glóðum
hafs, gekk sær af afli.
Börð, hygg ek, at ský skerðu.
Skaut Ránar vegr mána.
Dætr þeira Ægis ok Ránar eru níu, ok eru nöfn þeira fyrr rituð: Himinglæva, Dúfa, Blóðughadda, Hefring, Uðr, Hrönn, Bylgja, Dröfn, Kólga. Einarr Skúlason talði í þessi vísu:
291.
Æsir hvasst at hraustum
Himinglæva þyt sævar,
sex nöfn þeira, [himinglæva, Uðr, Dúfa, Blóðughadda, Kólga, Hefring]. Hrönn, sem Valgarðr kvað:
292.
Lauðr var lagt í beðja,
lék sollit haf golli,
en herskipum hrannir
höfuð ógurlig þógu.
Bylgja, sem Óttarr svarti kvað:
293.
Skáruð sköfnu stýri,
skaut, sylgháar bylgjur,
lék við hún á hreini
hlunns, þat er drósir spunnu.
Dröfn, sem Ormr kvað:
294.
Hrosta drýgir hvern kost
hauk lúðrs gæiþrúðr,
en drafnar loga Lofn
löstu rækir vinföst.
Bára, sem Þorleikr fagri kvað:
295.
Sjár þýtr, en berr bára
bjart lauðr of við rauðan,
gránn þar er gulli búnum
gínn hlunnvísundr munni.
Lá, sem Einarr kvað:
296.
Né framlyndir fundu
fyrr, hykkat lá kyrrðu,
þar er sjár á, við varra,
vini óra fell stórum.
Fyllr, sem Refr kvað:
297.
Hrynja fjöll á fyllar,
fram æsisk nú Glamma
skeið vetrliði skíða,
skautbjörn Gusis nauta.
Boði, sem hér er:
298.
Boði fell of mik bráðla.
Bauð heim með sér geimi.
Þá ek eigi löð lægis.
Breki, sem Óttarr kvað:
299.
Braut, en breki þaut,
borð, óx viðar morð,
meðr fengu mikit veðr,
mjó fyrir ofan sjó.
Vágr, sem Bragi kvað:
300.
Vildit vröngum ofra
vágs byrsendir ægi,
hinn er mjótygil máva
mærar skar fyr Þóri.
Sund, sem Einarr kvað:
301.
Skar ek súðum sund
fyr sunnan Hrund,
mín prýddisk mund
við mildings fund.
Fjörðr, sem Einarr kvað:
302.
Næst sé ek orm á jastar
ítrserki vel merkðan,
nemi bjóðr hvé ek fer, flæðar,
fjarðbáls of þat máli.
Sægr, sem Markús kvað:
303.
Sægs mun ek síðr en eigi,
sá er illr, er brag spillir,
sólar sverri málan,
sliðráls reginn, níða.
77. Eldsheiti.
Hver eru elds heiti? Svá sem hér er:
304.
Eldr brennat sjá sjaldan,
svíðr dyggr jöfurr byggðir,
blása rönn fyr ræsi
reyk, er Magnús kveykvir.
Logi, sem Valgarðr kvað:
305.
Snarla skaut ór sóti,
sveyk of hús ok reykir
stóðu stopðir síðan,
steinóðr logi glóðum.
Bál, sem hér er:
306.
Haki var brenndr á báli,
þar er brimslóðir óðu.
Glæðr, sem Grani kvað:
307.
Glæðr hygg ek Glamma slóðar,
gramr eldi svá, felldu.
Eisa, sem Atli kvað:
308.
Öx rýðsk, eisur vaxa,
allmörg, loga hallir,
hús brenna, gim geisar,
góðmennit fellr blóði.
Hér er ok gim gallat eldrinn. Eimr, sem hér er:
309.
Brunnu allvalds inni,
eldr, hygg ek, at sal felldi,
eimr skaut á her hrími,
halfgör við Nið sjalfa.
Hyrr, sem Arnórr kvað:
310.
Eymðit ráð við Rauma
reiðr Eydana meiðir.
Heit dvínuðu Heina,
hyrr gerði þá kyrra.
Funi, sem Einarr kvað:
311.
Funi kyndisk fljótt,
en flýði skjótt
Hísingar herr,
sá er hafði verr.
Brími, sem Valgarðr kvað:
312.
Bjartr sveimaði brími,
brutu víkingar fíkjum,
vísa styrks of virki,
varp sorg á mey, borgar.
Leygr, sem Halldórr skvaldri kvað:
313.
Ér knáttuð þar þeira,
þú vart aldrigi, skjaldar
leygr þau of sjöt, sigri
sviptr, gersimum skipta.
78. Heiti stundanna.
Þessi eru nöfn stundanna: öld, forðum, aldr, fyrir löngu, ár, misseri, vetr, sumar, vár, haust, mánuðr, vika, dagr, nótt, morginn, aftann, kveld, árla, snemma, síðla, í sinn, fyrra dag, í næst, í gær, á morgun, stund, mél. Þessi eru enn heiti nætrinnar í Alsvinnsmálum:
314.
Nótt heitir með mönnum,
en njóla með goðum,
kalla grímu ginnregin,
ósorg kalla jötnar,
alfar svefngaman,
dvergar draumnjörun.
Frá jafndægri er haust, til þess er sól sezt í eykðarstað. Þá er vetr til jafndægris. Þá er vár til fardaga. Þá er sumar til jafndægris. Haustmánuðr heitir inn næsti fyrir vetr, fyrstr í vetri heitir gormánuðr, þá er frermánuðr, þá er hrútmánuðr, þá er þorri, þá gói, þá einmánuðr, þá gaukmánuðr ok sáðtíð, þá eggtíð ok stekktíð, þá er sólmánuðr ok selmánuðr, þá eru heyannir, þá er kornskurðarmánuðr.
79. Konungaheiti.
Hver eru manna heiti ókennd? Maðr er hverr fyrir sér; it fyrsta ok it æðsta heiti manns, er kallaðr er maðr keisari, því næst konungr, þar næst jarl. Þessir þrír menn eigu saman þessi heiti öll. Allvaldr, svá sem hér er kveðit:
315.
Allvalda kann ek alla
austr ok suðr of flausta,
Sveins er sonr at reyna,
setr, hverjum gram betri.
Hér er ok gramr kallaðr. Því heitir hann allvaldr, at hann er einvaldi alls ríkis síns. Fylkir, sem Gizurr kvað:
316.
Fylkir gleðr í folki
flagðs blakk ok svan Hlakkar,
Óláfr of viðr élum
Yggs gögl fegin Sköglar.
Fyrir því er fylkir kallaðr konungr, at hann skipar í fylkingar herliði sínu. Vísi, sem kvað Óttarr svarti:
317.
Vísi tekr, víg-Freys,
víst austr munlaust,
aldar hefir allvaldr,
óskvíf, gótt líf.
Harri eða herra, sem kvað Arnórr:
318.
Harri fekk í hverri
Hjaltlands þrumu branda,
greppr vill grams dýrð yppa,
gagn, sá er hæstr var bragna.
Hertogi heitir jarl, ok er konungr svá kallaðr ok, fyrir því er hann leiðir her til orrostu. Svá kvað Þjóðólfr:
319.
Ok hertoga hneykir
herfingnum lét stinga,
leyfð ber ek hans, ór höfði
haugs skundaði augu.
Sinjór eða senjór, sem Sighvatr kvað:
320.
Lát auman nú njóta,
Nóregs, ok gef stórum,
mál halt, svá sem sælan,
sínjór, laga þinna.
Mildingr, sem Markús kvað:
321.
Mildingr fór of óþjóð eldi,
auðit varð þá flotnum dauða.
Hæstan kynduð, hlenna þrýstir
hyrjar ljóma suðr at Jómi.
Mæringr, sem Hallvarðr kvað:
322.
Erat und jarðar höslu,
orðbrjótr Dönum forðar
moldreks, munka valdi
mæringr en þú næri.
Landreki, sem Þjóðólfr kvað:
323.
Eyss landreki ljósu
lastvarr Kraka barri,
sem fyrr var ritat. Því heitir hann svá, at hann rekr her um land annarra konunga eða rekr her ór sínu landi.
80. Frá Halfdani gamla ok konungaættum.
Konungr er nefndr Hálfdan gamli, er allra konunga var ágætastr. Hann gerði blót mikit at miðjum vetri ok blótaði til þess, at hann skyldi lifa í konungdómi sínum þrjú hundruð vetra. En hann fekk þau andsvör, at hann myndi lifa ekki meir en einn mikinn mannsaldr, en þat myndi þó vera þrjú hundruð vetra, er engi myndi vera í ætt hans kona eða ótiginn maðr. Hann var hermaðr mikill ok fór víða um Austrvegu. Þar drap hann í einvígi þann konung, er Sigtryggr hét. Þá fekk hann þeirar konu, er kölluð er Alvig in spaka, dóttir Emundar konungs ór Hólmgarði. Þau áttu sonu átján ok váru níu senn bornir. Þeir hétu svá: Einn var Þengill, er kallaðr var Manna-Þengill, annarr Ræsir, þriði Gramr, fjórði Gylfi, fimmti Hilmir, sétti Jöfurr, sjaundi Tyggi, átti Skyli eða Skúli, níundi Harri eða Herra. Þessir níu bræðr urðu svá ágætir í hernaði, at í öllum fræðum síðan eru nöfn þeira haldin fyrir tignarnöfn, svá sem konungs nafn eða jarls. Þeir áttu engi börn ok fellu allir í orrostum. Svá kvað Óttarr svarti:
324.
Þengill var þegar ungr
þreksgörr vígörr.
Haldask bið ek hans aldr,
hann tel ek yfirmann.
Svá kvað Markús:
325.
Ræsir lét af roðnum hausi
Rínar sól á marfjöll skína.
Svá kvað Egill:
326.
Gramr hefir gerðihömrum
grundar upp of hrundit.
Svá kvað Eyvindr:
327.
Lék við ljóðmögu,
skyldi land verja,
gylfi inn glaðværi,
stóð und gullhjalmi.
Svá kvað Glúmr Geirason:
328.
Hilmir rauð und hjalmi
beina laut á Gautum.
Svá kvað Óttarr svarti:
329.
Jöfurr heyri upphaf,
ofrask mun konungs lof,
háttu nemi hann rétt
hróðrs mín, bragar síns.
Sem Stúfr kvað:
330.
Tíreggjaðr hjó tyggi
tveim höndum lið beima,
reifr gekk herr und hlífar,
hizig suðr fyr Nizi.
Svá kvað Hallfreðr:
331.
Skiliðr em ek við skylja,
skaldmöld hefir því valdit.
Vætta virða dróttins
vil er mest ok dul flestum.
Svá kvað Markús:
332.
Harra kveð ek at hróðrgörð dýrri
hauklundaðan Dana grundar.
Enn áttu þau Hálfdan aðra níu sonu, er svá heita; Hildir, er Hildingar eru frá komnir, annarr Nefir, er Niflungar eru frá komnir, þriði Auði, er Öðlingar eru frá komnir, fjórði Yngvi, er Ynglingar eru frá komnir, fimmti Dagr, er Döglingar eru frá komnir, sétti Bragi, er Bragningar eru frá komnir. Þat er ætt Hálfdanar ins milda. Sjaundi Buðli, er Buðlungar eru frá komnir. Af Buðlungaætt kom Atli ok Brynhildr. Átti er Lofði. Hann var herkonungr mikill. Honum fylgði þat lið, er Lofðar váru kallaðir. Hans ættmenn eru kallaðir Lofðungar. Þaðan er kominn Eylimi, móðurfaðir Sigurðar Fáfnisbana. Níundi Sigarr, þaðan eru komnir Siklingar. Þat er ætt Siggeirs, er var mágr Völsungs, ok ætt Sigars, er hengði Hagbarð. Af Hildinga ætt var kominn Haraldr inn granrauði, móðurfaðir Hálfdanar svarta. Af Niflunga ætt var Gjúki, af Öðlinga ætt var Kjárr, af Ylfinga ætt var Eiríkr inn málspaki.
Þessar eru ok konunga ættir ágætar: frá Yngva, er Ynglingar eru frá komnir, frá Skildi í Danmörk, er Skjöldungar eru frá komnir, frá Völsungi á Fraklandi, þeir heita Völsungar. Skelfir hét einn herkonungr, ok er hans ætt kölluð Skilfinga ætt. Sú kynslóð er í Austrvegum. Þessar ættir, er nú eru nefndar, hafa menn sett svá í skáldskap, at halda öll þessi fyrir tignarnöfn. Svá sem Einarr kvað:
333.
Frá ek við holm at heyja
hildingar fram gingu,
lind varð græn, inn grána
geirþing, í tvau springa.
Sem Grani kvað:
334.
Döglingr fekk at drekka
danskt blóð ara jóði.
Sem Gamli kvað Gnævaðarskáld:
335.
Öðlingr drap sér ungum
ungr naglfara á tungu
innan borðs ok orða
aflgerð meðalkafla.
Sem Jórunn kvað:
336.
Bragningr réð í blóði,
beið herr konungs reiði,
hús lutu oft fyr eisum,
óþjóðar slög rjóða.
Svá kvað Einarr:
337.
Beit buðlungs hjörr,
blóð fell á dörr.
[Raufsk Hildar ský
við Hvítabý.]
Svá kvað Arnórr:
338.
Siklinga venr snekkjur
sjálútar konr úti.
Hann litar herskip innan,
hrafns góð er þat, blóði.
Sem Þjóðólfr kvað:
339.
Svá lauk siklings ævi
snjalls, at vér ’rom allir,
lofðungr beið inn leyfði
lífs grand, í stað vöndum.
Lofða konungi fylgði þat lið, er Lofðar heita. Sem Arnórr kvað:
340.
Skjöldungr mun þér annarr aldri
æðri, gramr, und sólu fæðask.
Völsungr, sem kvað Þorkell hamarskáld:
341.
Mér réð senda
of svalan ægi
Völsunga niðr
vápn gullbúit.
Ynglingr, sem kvað Óttarr svarti:
342.
Engi varð á jörðu
ógnbráðr, áðr þér náði,
austr sá er eyjum vestan
Ynglingr und sik þryngvi.
Yngvi, þat er ok konungs heiti, sem Markús kvað:
343.
Eiríks lof verðr öld at heyra,
engi maðr veit fremra þengil,
Yngvi helt við orðstír langan
jöfra sess, í veröld þessi.
Skilfingr, sem Valgarðr kvað:
344.
Skilfingr helt, þar er skulfu
skeiðr, fyr lönd in breiðu,
eydd varð, suðr, of síðir
Sikiley, liði miklu.
Sínjór, sem Sighvatr kvað ok fyrr var ritat:
345.
Lát auman nú njóta
Nóregs ok gef stórum.
81. Mannaheiti.
Skáld heita greppar, ok rétt er í skáldskap at kalla svá hvern mann, er vill. Rekkar váru kallaðir þeir menn, er fylgðu Hálfi konungi, ok af þeirra nafni eru rekkar kallaðir hermenn, ok er rétt at kalla svá alla menn. Lofðar heita ok menn í skáldskap, sem fyrr er ritat. Skatnar váru þeir menn kallaðir, er fylgðu þeim konungi, er Skati mildi var kallaðr. Af hans nafni er skati kallaðr hverr, er mildr er. Bragnar heita þeir, er fylgðu Braga konungi inum gamla. Virðar heita þeir menn, er meta mál manna. Fyrðar ok firar ok verar heita landvarnarmenn. Víkingar ok flotnar, þat er skipa herr. Beimar, svá hétu þeir, er fylgðu Beimuna konungi. Gumnar eða gumar heita flokkstjórar, svá sem gumi er kallaðr í brúðför. Gotnar eru kallaðir af heiti konungs þess, er Goti er nefndr, er Gotland er við kent. Hann var kallaðr af nafni Óðins ok dregit af Gauts nafni, því at Gautland eða Gotland var kallat af nafni Óðins, en Svíþjóð af nafni Sviðurs. Þat er ok heiti Óðins. Í þann tíma var kallat allt meginland, þat er hann átti, Reiðgotaland, en eyjar allar Eygotaland. Þat er nú kallat Danaveldi ok Svíaveldi. Drengir heita ungir menn búlausir, meðan þeir afla sér fjár eða orðstír, þeir fardrengir, er milli landa fara, þeir konungsdrengir, er höfðingjum þjóna, þeir ok drengir, er þjóna ríkum mönnum eða bóndum. Drengir heita vaskir menn ok batnandi.
Seggir eru kallaðir ok kníar ok liðar, þat eru fylgðarmenn. Þegnar ok hölðar, svá eru búendr kallaðir. Ljónar heita þeir menn, er ganga of sættir manna. Þeir menn eru, er svá eru kallaðir: kappar, kenpur, garpar, snillingar, hreystimenn, harðmenni, afarmenni, hetjur. Þessi heiti standa hér í mót at kalla mann blauðan, veykan, þjarfan, þirfing, blotamann, skauð, skræfu, skrjáð, vák, vám, læra, sleyma, teyða, dugga, dási, dirokkr, dusilmenni, ölmusa, auvirð, vílmögr. Örr maðr heitir mildingr, mæringr, skati, þjóðskati, gullskati, mannbaldr, sælingr, sælkeri, auðkýfingr, ríkmenni, höfðingi. Hér í mót er svá kallat: hnöggvingr, glöggvingr, mælingr, vesalingr, féníðingr, gjöflati. Heitir spekingr ráðvaldr. Heitir ok óvitr maðr fífl, afglapi, gassi, ginningr, gaurr, glópr, snápr, fóli, ærr, óðr, galinn. Snyrtimaðr ofláti, drengr, glæsimaðr, stertimaðr, prýðimaðr. Heitir hraumi, skrápr, skrokkr, skeiðklofi, flangi, slinni, fjósnir, slápr, dröttr.
Lýðr heitir landfólk eða ljóðr. Heitir ok þræll kefsir, þjónn, önnungr, þirr.
82. Hópaheiti.
Maðr heitir einn hverr,
tá, ef tveir eru,
þorp, ef þrír eru,
fjórir eru föruneyti,
flokkr eru fimm menn,
sveit, ef sex eru,
sjau fylla sögn,
átta bera ámælisskor,
nautar eru níu,
dúnn, ef tíu eru,
ærir ro ellifu,
toglöð er,
ef tólf fara,
þyss eru þrettán,
ferð fjórtán,
fundr er þá,
er fimmtán hittask,
seta eru sextán,
sókn eru sautján,
ærnir þykkja óvinir,
þeim er átján mætir,
neyti hefir sá,
er nítján menn hefir,
drótt eru tuttugu menn.
Þjóð eru þrír tigir,
fólk eru fjórir tigir,
fylki eru fimm tigir,
samnaðr eru sex tigir,
sörvar eru sjau tigir,
öld eru átta tigir,
herr er hundrað.
83. Viðkenningar ok sannkenningar.
Enn eru þau heiti, er menn láta ganga fyrir nöfn manna. Þat köllum vér viðkenningar eða sannkenningar eða fornöfn. Þat eru viðkenningar at nefna annan hlut réttu nafni ok kalla þann, er hann vill nefna, eiganda eða svá at kalla hann þess, er hann nefndi, föður eða afa. Ái er inn þriði. Heitir ok sonr ok arfi, arfuni, barn, jóð ok mögr, erfingi. Heitir ok bróðir, blóði, barmi, hlýri, lifri. Heitir ok niðr, nefi, áttungr, konr, kundr, frændi, kynstafr, niðjungr, ættstuðill, ættbarmr, kynkvísl, ættbogi, afkvæmi, afspringr, höfuðbaðmr, ofsköft. Heita ok mágar, sifjungar, hleytamenn. Heitir ok vinr ok ráðunautr, ráðgjafi, máli, rúni, spjalli, alda þófti, einkili, sessi, sessunautr. Þófti er hálfrýmisfélagi. Heitir ok óvinr, dólgr, andskoti, fjandi, sökkvi, skaðamaðr, banamaðr, þröngvir, sökkvir, ósvífruðr. Þessi heiti köllum vér viðkenningar ok svá, þótt maðr sé kenndr við bæ sinn eða skip sitt, þat er nafn á, eða eign sína, þá er einkarnafn er gefit. Þetta köllum vér sannkenningar, at kalla menn spekimann, ætlunarmann, orðspeking, ráðsnilling, auðmilding, óslækinn, gæimann, glæsimann. Þetta eru fornöfn.
84. Kvennaheiti.
Þessi eru kvenna heiti ókennd í skáldskap: Víf ok brúðr ok fljóð heita þær konr, er manni eru gefnar. Sprund ok svanni heita þær konr, er mjök fara með dramb ok skart. Snótir heita þær, er orðnæfrar eru. Drósir heita þær, er kyrrlátar eru, svarri ok svarkr þær, er mikillátar eru. Ristill er kölluð sú kona, er sköruglynd er. Rýgr heitir sú, er ríkust er. Feima er sú kölluð, er ófröm er, svá sem ungar meyjar eða þær konur, er ódjarfar eru. Sæta heitir sú kona, er búandi hennar er af landi farinn. Hæll er sá kona kölluð, er búandi hennar er veginn. Ekkja heitir sú, er búandi hennar varð sóttdauðr. Mær heitir fyrst hver, en kerlingar er gamlar eru. Eru enn þau kvenna heiti, er til lastmælis eru, ok má þau finna í kvæðum, þótt þat sé eigi ritat. Þær konur heita eljur, er einn mann eigu. Snör heitir sonarkván. Sværa heitir vers móðir. Heitir ok móðir, amma, þriðja edda. Eiða heitir móðir. Heitir ok dóttir ok barn, jóð. Heitir ok systir, dís, jóðdís. Kona er ok kölluð beðja, mála, rúna búanda síns, ok er þat viðrkenning.
85. Höfuð ok hlutar þess.
Höfuð heitir á manni. Þat skal svá kenna at kalla erfiði háls eða byrði, land hjálms ok hattar ok heila, hárs ok brúna, svarðar, eyrna, augna, munns. Heimdallar sverð, ok er rétt at nefna hvert sverðsheiti, er vill, ok kenna við eitt hvert nafn Heimdallar. Höfuð heitir ókennt hauss, hjarni, kjannr, kollr. Augu heita sjón ok lit eða viðrlit, örmjót. Þau má svá kenna at kalla sól eða tungl, skjöldu ok gler eða gimsteina eða stein brá eða brúna, hvarma eða ennis. Eyru heita hlustir ok heyrn. Þau skal svá kenna at kalla land eða jarðarheitum nökkurum eða munn eða rás eða sjón eða augu heyrnarinnar, ef nýgervingar eru. Munn skal svá kenna at kalla land eða hús tungu eða tanna, orða eða góma, varra eða þvílíkt, ok ef nýgervingar eru, þá kalla menn munninn skip, en varrarnar borðit, tunga ræðit eða stýrit. Tennr eru stundum kallaðar grjót eða sker orða, munnr eða tunga. Tunga er oft kölluð sverð máls eða munns. Skegg heitir barð, grön eða kanpar, er stendr á vörrum. Hár heitir lá, haddr þat, er konr hafa. Skoft heitir hár. Hár er svá kennt at kalla skóg eða viðarheiti nökkuru, kenna til hauss eða hjarna eða höfuðs, en skegg kenna við höku eða kinnr eða kverkr.
86. Hjarta, brjóst, hugr.
Hjarta heitir negg. Þat skal svá kenna, kalla korn eða stein eða epli eða hnot eða mýl eða líkt ok kenna við brjóst eða hug, kalla má ok hús eða jörð eða berg hugarins. Brjóst skal svá kenna at kalla hús eða garð eða skip hjarta, anda eða lifrar, eljunar land, hugar ok minnis. Hugr heitir sefi ok sjafni, ást, elskhugi, vili, munr. Huginn skal svá kenna at kalla vind trollkvenna, ok rétt at nefna til hverja, er vill, ok svá at nefna jötnana, eða kenna þá til konu eða móður eða dóttur þess. Hugr heitir ok geð, þokki, eljun, þrekr, nenning, minni, vit, skap, lund, tryggð. Heitir ok hugr reiði, fjandskapr, fár, grimmð, böl, harmr, tregi, óskap, grellskap, lausung, ótryggð, geðleysi, þunngeði, gessni, harðgeði, óðværi.
87. Hönd, fótr.
Hönd má kalla mund, arm, lám, hramm. Á hendi heitir ölnbogi, armleggr, úlfliðr, liðr, fingr, greip, hreifi, nagl, gómr, jaðarr, kvikva. Hönd má kalla jörð vápna eða hlífa, við axlar ok ermar, lófa ok hreifa, gullhringa jörð ok vals ok hauks ok allra hans heita, ok í nýgervingum fót axlar, bognauð. Fætr má kalla tré ilja, rista, leista eða þvílíkt, renniflein brautar eða göngu, fets. Má kalla fótinn tré eða stoð þessa. Við skíð ok skúa ok brækr eru fætr kenndir. Á fæti heitir lær, kné, kálfi, bein, leggr, rist, jarki, il, tá. Við þetta allt má fótinn kenna ok kalla hann tré, ok kallat er sigla ok rá fótrinn, ok kenna við þessa hluti.
88. Mál ok vit.
Mál heitir ok orð ok orðtak ok orðsnilli, tala, saga, senna, þræta, söngr, galdr, kveðandi, skjal, bifa, hjaldr, hjal, skvál, glaumr, þjarka, gyss, þraft, skálp, hól, skraf, dælska, ljóðæska, hégómi, afgelja. Heitir ok rödd, hljómr, rómr, ómun, þytr, göll, gnýr, glymr, þrymr, rymr, brak, svipr, svipun, gangr. Vit heitir speki, ráð, skilning, minni, ætlun, hyggjandi, tölvísi, langsæi, bragðvísi, orðspeki, skörungskapr. Heitir undirhyggja, vélræði, fláræði, brigðræði.
89. At yrkja fólgit eða ofljóst.
Læti er tvennt. Læti heitir rödd, læti heitir æði, ok æði er ok ólund. Reiði er ok tvíkennt. Reiði heitir þat, er maðr er í illum hug, reiði heitir ok fargervi skips eða hross. Far er ok tvíkennt. Fár er reiði, far er skip. Þvílík orðtök hafa menn mjök til þess at yrkja fólgit, ok er þat kallat mjök ofljóst. Lið kalla menn þat á manni, er leggir mætast, lið heitir skip, lið heitir mannfólk, lið er ok þat kallat, er maðr veitir öðrum liðsinni, líð heitir öl. Hlið heitir á garði, ok hlið kalla menn uxa, en hlíð er brekka. Þessar greinir má setja svá í skáldskap, at gera ofljóst, at vant er at skilja, ef aðra skal hafa greinina en áðr þykki til horfa in fyrri vísuorð. Slíkt sama eru ok önnur mörg nöfn, þau er saman eigu heitit margir hlutir.
